Çilauri

ÇİLAURİ (Gürcüce: ჭილაური; okunuşu: “ç’ilauri”), tarihsel Klarceti bölgesinde, Murgul Vadisi’ndeki yerleşim yerlerinden biridir. Murgul Çayı’nın sol kıyısında yer alır ve günümüzde Küre köyünün bir mahallesidir (1:96: 2:332).

TARİHÇE
Gürcüce bir yer adı olan Çilauri veya Çilavuri (ჭილავური), Türkçeye Cilaur / Cilavur (جلاور) ve Çilavur (چیلاوور) olarak girmiştir (3:VIII.354; 4:120). 93 Harbi’nin ardından (1877-1878) Artvin bölgesini hakim olan Ruslar köyü Claur (джлаур) adıyla kaydetmiştir (5). Bazı Gürcüce kaynaklarda Çilauri, Çilavri (ჭილავრი) olarak da geçer (6:617).

Çilauri (ჭილაური), Gürcüce “çili / çila” (ჭილი / ჭილა: saz, papirüs) kelimesinden türemiş bir yer adı olup “sazlık” anlamına gelir (7). Klarceti bölgesinde “çili” veya “çila”dan (ჭილი / ჭილა) türemiş Çilagara (ჭილაგარა), Çilvana (ჭილვანა), Çilokana (ჭილოყანა) gibi başka yer adları da bulunmaktadır (8:181).  Ayrıca Çilauri Gürcüce bir aile adıdır ve köyün eskiden bu soyadını taşıyan insanların yaşadığı yer olması ihtimali de bulunmaktadır.

Çilauri’nin eski tarihine ilişkin bilgi yoktur. Bu yerleşmeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcü yönetiminden ele geçirdi. Osmanlı döneminde uzun süre Çıldır Eyaleti sınırları içinde kalan Çilauri, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti’nde Lazistan sancağına bağlı Livana kazası köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon salnamesine göre köyde 11 hanede 29 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olsa da bu tarihte Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfus tespit ettiği bilinmektedir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün nüfusunun 58 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (3:VIII.355). Bu kayıtta belirtilmemiş olmakla birlikte bu nüfusun Gürcülerden oluştuğu, 1886 ve 1922 nüfus tespitlerinden anlaşılmaktadır.

Çilauri, 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından kurulan Rus idaresi sırasında, 1886 nüfus tespitine göre Artvin sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasının (uçastok) bir köyüydü. Bu kaza içinde Çhaleti nahiyesinin köylerinden biriydi. Günümüzde Başköy’ün bir mahallesi olan Çhaleti (1925’te Bakırköy), o dönemde önemli bir yerleşmeydi. Bu tarihte Çilauri köyünde 65 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Köyün bu tarihteki nüfusu, on yıl önceki tahmini nüfusu da doğrulamaktadır (5).

Çilauri, Rus idaresinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Moskova Antlaşması’yla (16 Mart 1921) Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Çilauri’de 4 hanede sadece 21 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu Gürcü olarak kaydedilmişti. Rus idaresi sırasında köyün nüfusunun Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğu bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Bu tarihte Çilauri, Borçka kazasının Murgul nahiyesine bağlıydı (9).

Çilauri Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Çiller olarak değiştirildi. Köye yeni bir ad verilirken, kolay yerleşmesine yardımcı olacağı düşüncesiyle eski adını anımsatacak bir kelimenin seçildiği anlaşılmaktadır. Ertesi yılki nüfus tespitinde köyde 5 hanede 34 kişi yaşıyordu (10:144). Çilauri, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Çiller” adıyla Murgul nahiyesinin bir köyü olarak geçer (11:79). Ancak 1935 genel nüfus sayımında adının geçmemesi, Çiller’in bu iki tarih arasından bir mahalle olarak Küre köyüne bağlandığını göstermektedir (12:90).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009.
3. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
5. “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
6.^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7.^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt.
8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
9. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
12. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.