Vaşlobi

VAŞLOBİ (Gürcüce: ვაშლობი; translit.: “vaşlobi”), Tao-Klarceti‘nin bir parçası olan tarihsel Yukarı Cavaheti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Türkiye sınırları içinde, Ardahan iline bağlı Çıldır ilçesinde yer alır ve adı Övündü olarak değiştirilmiştir.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Vaşlobi’dir. Bu ad Gürcüce “vaşli” (ვაშლი ; elma) kelimesiyle ilişkili olmalıdır. Nitekim köyün kilisenin kalıntıları eski bir meyve bahçesi içinde yer alır.^[1] Vaşlobi adı Osmanlı kayıtlarında da benzer biçimde geçer. Nitekim Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdikleri toprakların en erken tahrirlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan ile daha geç tarihli Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır‘da köyün adı Vaşlob (واشلوب) olarak kaydedilmiştir.^[2-3] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köyün adı, küçük bir farkla Vaşlop (واشلوپ) biçiminde yazılmıştır.^[4] 1968 yılında basılan Köylerimiz adlı devlet yanında köyün eski adının Vaşlop, yeni adının Övündü olarak verilmiş olması, bu adın bir süre önce değiştirildiğini göstermektedir.^[5]

Osmanlı döneminde Çıldır Eyaleti’nde Ahısha livasında Çaçarak nahiyesine bağlı Vaşlobi adını taşıyan başka bir köy daha vardı.^[6] Öte yandan Gürcistan’ın doğu kısmında bugün de Vaşlobi adını taşıyan yerleşme yeri vardır.

TARİHÇE
Tao-Klarceti’nin bir parçası olan tarihsel Yukarı Cavaheti bölgesinde yer alan köydeki kilise kalıntısı Vaşlobi’nin eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Öte yandan Vaşlobi’nin bağlı olduğu Ardahan toprakları Gürcistan tarihinde önemli bir yere sahiptir. Ardahan (Artaani) kenti yakınlarında Büyük İskender’in komutanı Azo ile Parnavaz (MÖ 326 – MÖ 234) arasında gerçekleşen savaş Kartli Krallığı’nın kurulmasıyla sonuçlanmıştır.^[7] Vaşlobi, Gürcistan Krallığı yönetimi altındayken, Kveli Kalesi Savaşı’nda (1080) Kral II. Giorgi’nin yenilmesi üzerine, Tao-Klarceti’nin diğer bölgeleri gibi Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Daha sonra Gürcü atabegler (1268-1625) tarafından yönetilen bölgeyi 16. yüzyılda Osmanlılar ele geçirdi. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği toprakların en erken tahririlerinden biri olan 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan’da Vaşlobi, Ahalkalak livasında Tümek (Tmogvi) nahiyesine bağlı bir köydü ve Vaşlob adıyla kaydedilmişti. Büyükçe bir köy olan Vaşlobi’de 22 hane yaşıyordu.^[8] Vaşlobi, daha geç tarihli tahrirde de Çıldır Eyaleti’nde yine aynı idari konuma sahipti.^[9]

Vaşlobi, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. 1886 tarihinde Rusların Vaşlob olarak kaydettiği köyün nüfusu 83 kişiden oluşuyordu ve köyde sadece Kürtler yaşıyordu.^[10] Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli’nin verdiği bilgiye göre de köyde bu tarihte Kürtler yaşıyordu.^[11]

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Vaşlobi bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı.^[12] Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’yla Vaşlobi’nin de içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.

DİNSEL YAPILAR
 Vaşlobi önemli dinsel yapılar barındıran bir yerleşmedir. 1902’de Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin tespit ettiği Vaşlobi Manastırı 2009 yılında alan çalışmasıyla belgelenmiştir. Vaşlobi Manastırı’na ait birbirine bitişik olarak yapılmış kuzeyde bir kilise ile güneyde bir şapel, kilisenin batısındaki iki katlı bir bölüm ve bu bölüme şapelden ulaşımı sağlayan iki katlı bir koridor tespit edilmiştir.^[13] Başka bir kaynağa göre köyün merkezinin 500 metre güneyindeki bu şapel manastırın küçük kilisesi değil bir köy kilisesidir ve tek nefli bir yapı olan bu kilise büyük ölçüde günümüze sağlam ulaşmıştır.^[14]

Vaşlobi Manastırı Ardahan İli, Çıldır İlçesi, Kurtkale Beldesi, Övündü Köyü’nde yer almaktadır. Manastır köyün güneyindeki Kura Nehri’nin suladığı vadide, “elma bahçesi”1 anlamına gelen adını doğrular şekilde, Övündü Bahçe ile Akdarı Bahçe arasındaki verimli araziye, elma bahçeleri içine kurulmuştur.
Ardahan’ın tarihi, geleneksel söylencelere göre Nuh Peygamber’in oğlu Yafet’in soyuna dayandırılmaktadır ve Yafet’in üçüncü kuşaktan torunu Cavahos tarafından kurulduğu ileri sürülmektedir2. O dönemde Kacta-kalak ve Hur adıyla anılan şehir Gürcü tarihinde önemli bir yer işgal etmiş, Kartli Krallığı’nın kurulmasıyla sonuçlanan, Büyük İskender’in komutanı Azon ile Gürcü topluluklarını bir araya getiren Parnavaz (M. Ö. 302-237) arasındaki savaş Ardahan yakınlarında gerçekleştirilmiştir3. Parnavaz topraklarına sekiz eristav (emir) ve bir komutan atamış, Ardahan Tsunda’ya tayin edilen beşinci eristavın toprakları içerisinde kalmıştır4. Kral Mirian döneminde (265-342) Kapadokyalı Azize Nino’nun telkinleriyle Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edilmesi (317 veya 327 yılında) sonucunda, kilise inşa etmek ve vaftiz yapmak üzere Bizans İmparatoru Constantinus’tan talep edilen rahip ve mimarların inşa ettikleri ilk kilise de Ardahan sınırlarında bulunmaktadır.
“Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi“ (Fahriye Bayram); Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 18, 2014, Sayfa 21-30.

Kaynakça:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 220.
2. ^ Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947, 1. cilt, s. 263.
3. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 316.
4. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
5. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 777.
6. ^ Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941, 2. cilt, s. 232.
7. ^ Fahriye Bayram, “Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi”. Erişim tarihi: 25 Aralık 2019.
8. ^ Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941, 2. cilt, s. 365.
9. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis 1979, s. 106.
10. ^ “Çıldır Bölgesi” (Rusça). Erişim tarihi: 25 Aralık 2019.
11. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, Sayı: 218.
12. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
13. ^ Fahriye Bayram, “Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi”. Erişim tarihi: 25 Aralık 2019.
14. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 220.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır.