Komki

KOMKİ (Gürcüce: ქომქი / კომქი; okunuşu: “komki” / “k’omki”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Arıkonak olarak değiştirilmiştir.

Komki / Komk köyü, Hanak kasabasının doğusunda yer alır. Bu kasabaya 8 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Bugün Arıkonak olarak bilinen köyün eski adı, Komki veya Komk’tur. Nitekim Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde de Komk (كومك) olarak geçer (1:III.520). Bu yer adı Gürcüce kaynaklarda Komki (ქომქი / კომქი) biçiminde yer alır (2:190). Bununla birlikte Rus idaresi köyü 1886 yılında Konk (Конк) adıyla kaydetmiştir (3). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Konk / Könk (كونك) biçiminde yazılmıştır (4:760).

Komki veya Komk, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti ‘de yer alır. Köydeki megalit kalenin varlığı, buranın çok eski yerleşme olduğunu göstermesi açısından önemlidir (5:382). Osmanlılar Eruşeti bölgesini ve dolayısıyla Komk köyünü, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Köyün eski adı da Türkçeye Gürcüceden girmiş olmalıdır. 1595 tarihli Osmanlı tahririne göre Komk, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Kuzay nahiyesine bağlı bir köydü. Komk köyüne bu sırada 31 hane yaşıyordu. Nüfusun tamamı ispenç vergisi veren Hristiyan köylülerden oluşuyordu. Hane resileri ve babaları, Bena, Maharebel, Grigol, Rosap, Gogiça, Papuna, Şermadin, Davit, Harapet, Sarkis, Nuraziz, Çita, Mihran, Elias, Canaziz, Abesalom, Bayındır gibi adlar taşıyordu (1:I.451, II.441, III.520). Bu adlar üzerinden Komki köyünün nüfusunun çoğunluğunun o tarihte Gürcülerden oluştuğu, Ermeni nüfusunu da barındırdığı söylenebilir.Ruslar 93 Harbi’nin ardından Tao-Klarceti bölgesini ele geçirince, Komk da Rus idaresine girmiş oldu. Bu sırada Komki köyü, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Nakalakevi nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Komk’un nüfusu 92 kişiden oluşuyordu; 88 kişi “Türk”, 4 kişi de “Kürt” olarak kaydedilmişti (3). 1595 tarihli nüfusula kıyaslandığında, köyün demografik yapısının değişmiş olduğu görülmektedir. Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 144, 1906’da 261 kişiye ulaşmıştır (6:111).

Komk köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’ya Komk köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (7:II.489).

Komk / Könk köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nayihesinv bağlıydı (4:760). 1935 genel nüfus sayımında “Könk” adıyla kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti. Bu sırada köyde 303 kişi yaşıyordu (8:252). Komk / Könk “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Arıkonak olarak değiştirilmiştir (9:708).

Arıkonak köyünde bugün caminin bulunduğu yerde eskiden köyün kilisesi vardı. Bu kilise yıkılıp yerinde cami inşa edilmiştir. Köyün 3,3 km doğusunda ise, megalit bir kalenin (115 × 100 m) varlığı günümüze ulaşan kalıntılardan anlaşılmaktadır. Kalenin güneydoğu ucunda bir yapının, muhtemelen kulesinin izleri fark edilmektedir (5:201, 382).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.
3. ^“Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
5. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
6. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.