Arzada

ARZADA (Gürcüce: (არძადა; okunuşu: “ardzada”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Ardahan ilinin Damal ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Otağlı olarak değiştirilmiştir.

Arzada veya Erzede, Damal kasabasının batısında yer alır. Bu kasabaya 5 km uzaklıktadır.

TARİHÇE

Bugün Otağlı olarak bilinen köyün eski adı, Arzada veya Erzede’dir. Gürcüce kaynaklarda Ardzadahevi (არძადახევი) olarak da geçen köyü Rus idaresi 1886 yılında Arzada-Köy (Арзада-Кёй) adıyla kaydetmiştir (1:183; 2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, köyün adı Erzede (ءرزەدە) olarak geçer (3:762).

Arzada veya Ardzadahevi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti‘de yer alır. Eruşeti bölgesi, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkezi olarak bilinmektedir (4). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Ruslar Eruşeti bölgesini ele geçirdiğinde köyün nüfusunun 142 kişiden oluşması, buranın yeni bir yerleşme olmadığını göstermektedir. Bununla birlikte, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1694-1732 dönemini kapsayan Defter-i Caba-i Vilayet-i Çıldır adlı cebe defterinde köyün adının geçmemesi, Arzada’nın daha geç dönemde ortaya çıktığı anlamına gelir (5; 6). Öte yandan Otağlı köyü sınırları içinde megalit kalenin varlığı, bu yörenin eski çağlardan beri yerleşme alanı olduğunu işaret etmektedir (7:366). 1886 yılında köyün nüfusunun tamamı Rus idaresince “Türkmen” olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Arzada-Köy, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı Sorsi nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 190 kişiye, 1906’da 249 kişiye ulaşmıştır (8:111).

Arzada köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Arzada köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (9:II.489).

Arzada köyü, 1928 yılında “Erzede” adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nayihesine bağlıydı (3:762). 1935 genel nüfus sayımında da “Erzede” adıyla kaydedilmiş olan köy, bu tarihte Posof kazasının Damal nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 329 kişiden oluşuyordu (10:126). Arzada veya Erzede “yabancı kökten geldiği ve iltibasa yol açtığı” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Otağlı olarak değiştirilmiştir (11:649).

Otağlı köyünün kuzeyinde, deniz seviyesinden 2.160 metre yükseklikteki bir tepede megalit bir kalenin kalıntıları bulunmaktadır. Arzada Kalesi’nin ( 26 × 23 m) kuzey tarafında ayrıca siper izleri fark edilmektedir (7:366).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.
2. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002
5. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt
6. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa.
7. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
8. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
10. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 126.
11. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 649