Bzata

BZATA (Gürcüce: ბზათა; okunuşu: “bzata”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. Adı sonradan Akbıyık olarak değiştirilmiştir.

İmerhevi köylerinden biri olan Bzata, Şavşat‘ın kuzeyindedir. Bu kasabaya yaklaşık 40 km uzaklıktadır. Bugün Tskalsimeri (Balıklı) köyünün iki mahallesinden biridir. Diğer mahalle ise, bugün Karayiğit olarak anılan Şoltishevi‘dir.

KÖYÜN ADI
Bzata, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Türkçe kaynaklarda da Bzata olarak geçer (1:81). 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar, Bzata’yı Tskalsimeri köyünün bir mahallesi olarak kaydetmiştir (2:15). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te köyün adını dizgi hatası sonucunda Gzata (გზათა) olarak yazmıştır (3:295). Kültür tarihçisi Niko Mari de 1904 yılında köyden söz etmiş ve adını Bzata (ბზათა) biçiminde not etmiştir (4:168).

Bzata, “şimşir” anlamına gelen Gürcüce “bza” (ბზა) kelimesinden türemiş bir yer adını ve “şimşirlik” anlamına gelir. Köyde Şarabeturi, Lakieturi, Zvara gibi mevki adları bugün de kullanılmaktadır.

DEMOGRAFİ
Bzata’nın görece erken döneme ait nüfusu, Rusların 1886 yılında yaptığı tespit üzerinden verilebilir. Ancak Bzata bu tarihte Tskalsimeri köyünün dört mahallesinden biri olarak kaydedilmiştir. Tskalsimeri’nin nüfusu ise, 113 hanede yaşayan 793 kişiden oluşuyordu. Tskalsimeri nahiyesinin dört köyünden biri olan Tskalsimeri köyü, nüfus açısından bu nahiyenin en büyük köyüydü. Tskalsimeri köyünün ve dolayısıyla Bzata’nın nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (5; 2:15).

Zakaria Çiçinadze, 1893 yılında Bzata’yı İmerhevi vadisinde Gürcüce konuşan köyler arasında saymış ve köyde 40 hanenin bulunduğunu belirtmiştir (3:295). Her hanenin 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, Bzata’nın nüfusunun 200 kişiden meydana geldiği söylenebilir. Niko Mari, 1904 yılında Tskalsimeri köyünde 112 evin bulunduğunu yazmıştır (4:168). Her evin ortalama 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, köyün bu tarihteki nüfusunun 560 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Bzata ayrı bir köy olarak geçmez. Bu tarihte de Tskalsimeri köyünün bir mahallesi olarak kaydedilmiş olmalıdır. Tskalsimeri köyünde ise, 125 hanede, 427’si kadın ve 444’ü erkek olmak üzere 871 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (6).

Günümüzde Bzata (Akbıyık) ve Şoltishevi (Karayiğit) mahallelerini kapsayan Tskalsimeri (Balıklı) köyünde yaklaşık 220 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Bzata, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘nin köylerinden biridir. Osmanlılar burayı 16. yüzyılda, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirmiştir.

Bzata, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Bzata, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Tskalsimeri köyünün dört mahallesinden biriydi. Diğer mahalleler Hilvadze (ხილვაძე), Hvalienti (ხვალიენთი) ve Şoltishevi (შოლტისხევი) adını taşıyordu (5; 2:15). Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Zakaria Çiçinadze Bzata’yı İmerhevi’de Gürcücenin konuşulduğu köyler arasında saymıştır (3:295). Niko Mari de 1904 yılında Tsklasimeri köyünün Tskalsimeri, Şoltishevi (Tskalsimeri’nin doğusunda) ve Bzata (Tskalsimeri’nin kuzeyinde) adlı mahallelerden meydana geldiğini belirtmiştir (4:168).

Bzata, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Bzata Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Bzata’nın bağlı olduğu Tskalsimeri, Artvin livasının Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi (6). 1993 yılında Diobani (Meydancık) belde olunca, Bzata bu beldenin bir mahallesi haline getirildi. Bu beldenin 2013 yılında ortadan kalkmasıyla, Bzata bir mahalle olarak yeniden Tskalsimeri’ye (Balıklı) bağlandı. Günümüzde Akbıyık adıyla bu köyün iki mahallesinden biridir (8).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri(Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
5. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt
8. ^ “Balıklı Köyü (Karsimel)” – Şavşat Belediyesi.