Ebrika

EBRİKA (Gürcüce: ებრიკა; okunuşu: “ebrik’a”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Borçka’nın yaklaşık 10 km güneybatısında bulunmaktadır. Bugünkü İbrikli köyünü oluşturan yerleşim yerlerinden biridir.  Bununla birlikte bazı kaynaklarda İbrikli’nin eski adı olarak sadece Ebrika verilmiştir.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Ebrika’dır. Bu yer adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Osmanlıcaya Ebrika (ابريقه) biçiminde girmiştir (1:118). Bu yer adı Rus idaresince de aynı biçimde Ebrika (Эбрика) olarak yazılmıştır (2). 

Ebrika, Ebrika köyüyle birlikte Petruli, Nigia ve Mamatsminda köylerini kapsayan bölgenin adı olarak da kullanılmaktadır.

DEMOGRAFİ
Ebrika’da kadın ve erkek nüfusu birlikte ilk kez 1886 yılında Rus idaresince tespit edilmiştir. Bu sayıma göre köyde 112 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti. Ebrika, aynı zamanda Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasında (uçastok) yer alan bir nahiyeydi ve bu nahiyenin toplam nüfusu, tamamı Gürcü olan 467 kişiden oluşuyordu (2). Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre ise, köyde 12 hane yaşıyordu ve 4 hane de göç etmişti (3).

Ebrika’nın Türkiye sınırları içinde kalmasından birkaç yıl sonra, 1926’da yapılan nüfus tespitine göre köyde 17 hanede, 44’ü kadın ve 38’i erkek olmak üzere, 82 kişi yaşıyordu (4:143). Hane başına ortalama 4,8 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık bir yapıya sahip olmadığını göstermektedir. 

TARİHÇE
Etrafındaki diğer köyler gibi Ebrika’nın eski bir yerleşim yeri olduğu söylenebilir. Köy, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçmeden önce, sırasıyla Tao-Klarceti Prensliği, birleşik Gürcü Krallığı, Samtshe Prensliği gibi Gürcü devletlerinin sınırları içinde yer alıyordu. Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti.

Rus idaresinde Ebrika, Batum oblastı içinde, Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu dönemde sadece bir köy değil, aynı adlı bir nahiyenin de merkeziydi. 1886 nüfus kaydına göre Ebrika nahiyesi (сельскоеобщество / kırsal topluluk), Adaguli, Nigia, Petruli ve Ebrika köylerinden oluşuyordu. Nüfus bakımından Adaguli bu nahiyenin en büyük köyüydü. İkinci büyük köy ise, Ebrika’ydı. Ruslar bölgeyi ele geçirdiğinde Mamatsimda da ayrı bir köydü; ancak bu köy göç sonucunda neredeyse tamamen boşaldığı için 1886’dan önce Ebrika’nın bir parçası haline gelmişti (2). 

Ebrika, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (5: II,41).

Ebrika, adının 1925’te İbrikli olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926 nüfus tespitine göre, Artvin’in merkez ilçesine bağlı Borçka nahiyesine bağlı köylerden biriydi (4:143). 1928’de İbrikli olarak kaydedilmiş olan Ebrika, daha sonra Petruli (Kiremitçi) ile Nigia (Tekeli) köylerini de kapsar hale gelmiştir (6:78).

Nigia, Petruli ve Mamatsminda köylerindeki tarihsel yapılar, günümüzde bu eski köylerin de Ebrika (İbrikli) sınırları içinde bulunmasından dolayı, Ebrika’nın tarihsel yapıları olarak da değerlendirilmektedir. Bundan dolayı Mamatsminda Manastırı, Nigia Kilisesi, Petruli Kilisesi kaynaklarda Ebrika Manastırı ya da Ebrika Kilisesi olarak anılmaktadır (7:33,136,140).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ İveria gazetesi, 5 Ağustos 1893, Tiflis, say: 166. 
4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
5. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
6. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
7. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.