Mindieti

MİNDİETİ (Gürcüce: მინდიეთი; okunuşu: “mindieti”), tarihsel Tao-Klarcetibölgesinin Acara kısmında, Maçaheli vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde, Borçka kasabasının kuzeydoğusunda yer alır ve adı 1825’te Maralköy olarak değiştirilmiştir.

Gürcistan sınırının yakında bir Gürcü köyü olan Mindieti, tarihsel Maçaheli bölgesinin Türkiye tarafında kalan köylerinden biridir. Köyün merkezi Artvinkentine 88 km, Borçka kasabasına 56 km uzaklıktadır.

Mindieti endemik flora ve faunaya sahip doğası ve şelalesiyle (bugünkü adı: Maral Şelalesi) de bilinmektedir.

KÖYÜN ADI
 Mindieti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Mindiyet (مندیت) olarak girmiştir (1:350; 2:119). 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar ise, 1886 yılındaki nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Mindieti (Миндиэти) olarak kaydetmiştir (3). Bu tarihten birkaç yıl sonra Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Mindieti (მინდიეთი) olarak yazmıştır (4:195). 

Mindieti adı Gürcüce kişi adı olan Mindia’dan (მინდია) geliyor olabilir. Bu durumda Mindieti, “Mindia’nın toprakları” anlamına gelir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, bugün Gürcistan’ın Kartli bölgesinde Mindiaşvili soyadını taşıyanların (მინდიაშვილები / Mindiaşvilebi) Osmanlıların halkı Müslümanlaştırması sırasında bu köyden göç ettiğini belirtmiştir (4:195).

DEMOGRAFİ
Mindieti köyünün görece erken tarihli nüfusu, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine dayanarak verilebilir. Bu salnameye göre köyde 110 hanede 350 kişi yaşıyordu. Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusu tespit ettiğini bilindiği için bu nüfusa bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Sonuç olarak 1876’da Mindieti’nin nüfusunun yaklaşık 700 kişiden oluştuğu söylenebilir (1:8.351). Mindieti’de kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus tespiti Rus idaresi sırasında yapılmıştır. 1886 yılındaki bu tespite göre Mindieti’de 233 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Mindieti, Batum sancağında (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı Zeda-Hertvisi (Yukarı Hertvisi) nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu nahiyenin bugün Türkiye’de bulunan kısmında tamamı Gürcülerden oluşan 712 kişi vardı ve bu nüfusun yaklaşık % 33’ü Mindieti’de yaşıyordu (3). 1876 tarihindeki 700 kişilik nüfusun on yıl sonra 233 kişiye düşmesi, Rus idaresi sırasında köyden Osmanlı ülkesine büyük bir göçün olduğunu göstermektedir.

Mindieti’nin Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılındaki nüfus cetveline göre köyde 37 hanede 326 kişi yaşıyordu (5). Hane başına ortalama 8,8 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Öte yandan 1886 yılından itibaren nüfusun önemli oranda artması, bu tarihten sonra köyden Osmanlı ülkesine göçün olmadığına işaret etmektedir. Maçaheli bölgesini dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893’te Mindieti köyünden 40 hanenin göç etmiş olduğunu yazması, 1886 yılı öncesindeki göçe işaret ediyor olmalıdır (6:137).  

Mindieti’nin adının Maralköy olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında 40 hanede 357 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 167’si kadın, 190’ı erkekti (7:145). Bu tarihte hane başına ortalama 8,9 kişi düşmesi, Mindieti’nin kalabalık aile olarak yaşama geleneğine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak bunun başka bir açıklaması, ekilebilir arazilerin sınırlı olması nedeniyle ailelerin bölünmeme yolunu seçmiş olması olabilir. Günümüzde Mindieti’de yaklaşık 280 kişi yaşamaktadır. 

Yıllara Göre Nüfus Verileri
2018 →           281
2000 →           308
1997 →           379
1990 →           530
1926 →           357
1922 →           326
1886 →           233
1876 →           700

TARİHÇE
Mindieti’nin kuruluşuna dair bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu köyde ve komşu köy Hertvisi’de kalelerin varlığı, Maçaheli bölgesindeki yerleşim yerlerinin tarihinin en geç erken ortaçağa kadar uzandığını göstermektedir. Mindieti, bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken ortaçağda, Gürcü Krallığı döneminde, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde yer alıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Mindieti’nin değil ama Şavşat’taki Tbeti Kilisesi’ne köylülerin bağış yapmış olmasından dolayı Maçaheli bölgesinin diğer köyleri olan Akria, Hertvisi, Zedvake, Evprati, Çikuneti, Çhutuneti’nin adları geçer (8:60, 62, 64, 74, 82, 112.). Mindieti, geç ortaçağda Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) sınırları içinde kalıyordu. Köy 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti egemenliğine girdi ve Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. 19. yüzyıla gelindiğinde önce Trabzon eyaletine, daha sonra Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağında yer alıyordu. 93 Harbi’nden (1877-1878) hemen önce bu sancak içinde yer alan Maçahel nahiyesinin bir köyüydü ve Maçahel nahiyesi 26 köyden oluşuyordu. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde köydeki hayvan varlığı olarak 4 eşek, 5 at, 40 inek, 20 öküz ve 351 keçi kaydedilmiştir (1:8.349-351).

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kalan Mindieti’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar geçirdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımına göre Mindieti Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin bugün Türkiye’de bulunan kısmında Mindieti’nin dışında Akria (Акриа), Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат), Zeda-Hertvisi (Зед-Ваке), Kvabistavi (вабис-Тави) ve Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) köyleri yer alıyordu (3). Daha sonraki tarihte köyü dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Mindieti’nin güzel bir köy olduğunu, el değmemiş ormanları bulunduğunu, bu karanlık ormanlarda çok fazla balarısı olduğunu yazmıştır (4:195).  Mindieti bugün de aynı biçimde zengin flora ve faunaya sahip olduğu için Maçaheli’nin diğer köyleriyle birlikte biyosfer rezerv alanı (Camili Biyosfer Rezerv Alanı) ilan edilmiştir (9; 10).

Mindieti, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya’yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Mindieti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı (11:II:41).Mindieti, Türkiye’ye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu (5). Mindieti’nin adı 1925’te Maralköy olarak değiştirildi. Bununla birlikte Mindieti /Mindiyet)adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

TARİHSEL YAPILAR
Mindieti’de bilinen tarihsel yapılar Mindieti Kalesi, Osaneti Köprüsü ve İremeti Kilisesi’dir. Mindieti’nin sınırında bulunan Hertvisi’deki Hertvisi Kalesi gibi Mindieti Kalesi de tamamen yıkılmıştır. Bununla birlikte günümüze ulaşan kalıntılar kale hakkında genel bir fikir vermektedir.  Mindieti Kalesi, köyün merkezinin 1,4 kilometre batısında, yüksek bir kayanın ucunda yer alır. Kalenin duvarları düz bir hat üzerinde değil tepenin kenarları boyunca uzanmaktadır. Mindieti Kalesi’nin uzunluğu 8.5 metre, genişliği 7,8 metredir. İyi işlenmemiş orta büyüklükte taşlarla inşa edilmiş ve inşasında kireç harcı kullanılmıştır. Duvarların kalınlığı 1,5 metreyi bulmaktadır. Günümüze ulaşmış duvarların en yüksek kısmı 2 metre kadardır. Kalenin iç kısmı toprakla dolmuştur. Köylüler kalenin olduğu yeri “Natishvari” (kale harabesi) olarak adlandırmaktadır. Mindieti Kalesi’nden Maçaheli bölgesinin Türkiye tarafında bulunan altı köyü görünmektedir (12:318; 13:17).

Günümüze ulaşmış olan kemerli köprü, Osaneti mahallesinde, caminin 200 metre doğusunda, küçük vadi içinde, kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Osaneti Köprüsü, 7,5 metre yüksekliğinde, 14 metre uzunluğunda ve 2 metre genişliğindedir. Eski kaynaklarda köprünün adı geçmemektedir. Mindieti’nin İremeti mahallesinde, köylülerin varlığını bildiği İremeti Kilisesi, yaklaşık 30 yıl önce yol açma çalışmaları sırasında yıkılmıştır (13:13).

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ “Aşağı Acara kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
8. ^ Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977.
9. ^ Erdoğan Ertürk, “Camili Biyosfer Rezervi“.
10. ^ “Camili Biyosfer Rezerv Alanı“.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
12. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
13. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Anıtlarını İnceleme Gezisinin Sonuç Raporu (Gürcüce), Tiflis, 2017.