Maçati

MAÇATİ (Gürcüce: მაჭათი; okunuşu: “maça’ti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden birdir. Bugün Artvin ilinin Borçka  ilçesine bağlı Çhala’nın (Düzköy) bir mahallesidir. Köyün adı Osmanlı döneminde “Çat”a dönüşmüş, 1925’te de adı değiştirilmemiştir. 

 KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Maçati’dir. Bu ad Türkçeye “Çat” (چات) olarak girmiştir (1; 2:118). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü 1886 yılında Çat (Чат) adıyla kaydetmişti (3). Birkaç yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze köyün adını Maçati (მაჭათი) biçiminde yazmıştır (4:253). 

Maçati’nin anlamı üzerine belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Maçaheli (მაჭახელი) adında olduğu gibi “kuyu” anlamına gelen Gürcüce “ça” (ჭა) kelimesinden türemiş bir yer adı olabilir. 

DEMOGRAFİ
Maçati 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bu tarihte Düzköy’ün bir mahallesi olması ihtimali vardır. Düzköy’ün nüfusu ise, 132 hane ve 425 kişi olarak kaydedilmiştir (5:367). Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespitte ise, köyde 78 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu (3). Zakaria Çiçinadze 1890’ların başında köyde 10 hanenin yaşadığını yazmıştır. Osmanlı ülkesine köyden gidenlerin varlğına işaret etmiş, ama sayı vermemiştir (4:253).

Maçati’nin Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespitte köyde bir hanede yaşayan 3 kişi kalmıştı. Bu sayımda da köyün nüfusu Laz olarak yazılmıştı. 1886 yılından sonra da köyden göçün devam ettiği ve Maçati’nin tamamen boşaldığı görülmektedir. 1926’da köyün nüfusu 4 hane ve 17 kişi olarak tespit edilmiştir (6:143). Köyden daha önce göç etmiş bazı kişilerin geri döndüğü anlaşılmaktadır. 

TARİHÇE
Maçati köyünün bulunduğu bölge antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalan bölge, 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti. Maçati, büyük bir olasılıkla Düzköy’ün bir mahallesi olarak 19. yüzyılda Trabzon eyaletinin (1867’de vilayet) Lazistan sancağına bağlı Hopa kazasının içinde yer alıyordu (5:367).

Maçati, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline  geçti. Rus idaresinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Düzköy nahiyesinin sekiz köyünden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalini sürdürdüğü sırada, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41). Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra Artvin ilinin Borçka kazasına bağlı bir köydü (1).  1935 genel nüfus sayımında köyün adı geçmemektedir. Maçati bu tarihten önce Düzköy’ün mahallesi haline getirilmiştir.

TARİHSEL YAPILAR
Maçati’deki tek tarihsel yapı Maçati Köprüsü’dür. Köprü, Karadeniz tarafından gelip Çoruh Nehri kıyısına ulaşan, Artvin ve Ardanuç’a devam eden tarihsel yolun üzerinde inşa edilmiştir. Çhala Deresi üzerinden geçişi sağlayan Maçati Köprüsü, bugün Düzköy adını taşıyan köydedir ve köprünün bulunduğu yer Çat olarak adlandırılmaktadır. Maçati Köprüsü çift kemerli bir köprüdür. Her iki kemer de yarım daire biçimindedir. Bununla birlikte sol kemer sağdakine göre daha büyüktür. Sol kemerin ayaklarından biri kayalık bir alana, diğer derenin ortasındaki iri bir kayanın üzerine oturtulmuştur. Sağdaki kemerin sağ ayağı, diğeri gibi derenin kayalık kıyısına, sol ayağı da derenin ortasındaki kayaya sabitlenmiştir. Derenin ortasında, iki kemerin ayakları arasındaki boşluk, moloz taşlarla harç kullanılarak sağlamlaştırılmıştır. Köprü baştan sona kadar her iki tarafta taştan korkuluklara sahiptir. Köprünün toplam uzunluğu 33 metredir. Korkuluklarla beraber 2,9 metre genişliğe sahiptir. Sağ kemer 5,6 metre, sol kemer ise 5 metre yüksekliktedir. 2007-2008 yıllarında onarıldığı için köprünün bazı kısımları değişmiştir (8:71-72; 9:157).

 KAYNAKÇA:
1. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
8. ^  Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
9. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.