Petruli

PETRULİ (Gürcüce: პეტრული; okunuşu: “p’et’ruli”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Kiremitçi olarak değiştirilmiştir. 

Petruli, Borçka’nın yaklaşık 10 km güneybatısında yer alır. Bugünkü İbrikli köyünü oluşturan yerleşim yerlerinden biridir.  

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Petruli’dir. Bu ad Osmanlıcaya Betrul (بطرول) olarak girmiştir (1:118). Ne var ki Latin harfli Türkçeye Batrol olarak aktarılmıştır (2:143). Köyün adı Rusça da Petruli (Петрули) olarak yazılmıştır (3). 

Petruli adının anlamına ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Bununla birlikte bu yer adının, Gürcüce Petre (პეტრე) olarak yazılan azizle (Petrus) ilişkili olma ihtimali vardır. Burada varlığı bilinen kilise Aziz Petre’ye adanmış, kilisenin bulunduğu köy de Petre’ye özgü anlamında Petruli olarak adlandırılmış olabilir.

DEMOGRAFİ
 Petruli’de kadın ve erkek nüfusu birlikte ilk kez Rus idaresi sırasında, 1886 yılında tespit edilmiştir. Bu sayıma göre köyün nüfusu 12 hanede yaşayan 50 kişiden oluşuyordu  (3; 4:54). Hane başına ortalama 4,1 kişi gibi az bir nüfusun düşmesi dikkat çekicidir. Bu durum, köyden Osmanlı ülkesine göçten dolayı evlere kalan kişilerin yerleşmesi sonucunda ailelerin küçülmesiyle açıklanabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893’te köyün nüfusunu 12 hane olarak verirken, 7 hanenin de göç etmiş olduğunu yazar (5).

Petruli’nin Türkiye sınırları içinde kalması ve adının Kiremitçi olarak değiştirilmesinden sonra, 1926’da yapılan nüfus tespitine göre köyde 11 hanede, 21’i kadın ve 26’sı erkek olmak üzere 47 kişi yaşıyordu (2:143). 1886 yılından itibaren nüfusun artmamış olması, köyden göçün devam etmiş olduğunu göstermektedir.

TARİHÇE
Tarihsel Gürcistan’ın bir parçası olan Tao-Klarceti’de bulunan Petruli, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçti. Üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı Devleti sınırları içinde kaldı. 93 Harbi’nde (1877-1878) köyü Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Petruli, Batum oblastı içinde, Batum sancağının (okrug) Gonio (uçastok) kazasına bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Ebrika nahiyesinin köylerinden biriydi (3).

Petruli, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (4: II,41).

Petruli, adının Kiremitçi olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926 nüfus tespitine göre, Artvin’in merkez ilçesine bağlı Borçka nahiyesine bağlı köylerden biriydi (2: 143). 1928’de Kiremitçi olarak kaydedilmiş olan Petruli, bugünkü Balcı köyünü oluşturan yerleşim yerlerinden biridir (7:79).

Köyü gezmiş olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre, Petruli’de tamamen sağlam bir kilise vardı. Kesme taştan inşa edilmiş olan Petruli Kilisesi, kubbeli küçük bir yapıydı. Gürcüce ve Yunanca yazıları olan duvar resimleriyle bezenmişti (8:143-144).

Devskeli vadisinin ortasından bir dere akıyor. Bu dere Karçhali Dağının eteğinden doğuyor. Bu yöredeki her köyde yıkık durumda kilise görmeniz mümkün. Petruli köyünde ise kesme taşla inşa edilmiş, kubbeli bir kilise tamamen sağlam kalmış. Bu küçük kilise Mamtsminda köyünün ön tarafında bulunuyor. Tarlaların bulunduğu güzel bir yerde duruyor. Kilisenin etrafında çok yaşlı asma, ceviz ağaçlarını sarmış ve bir yetim gibi bütün bir vadiye yukarıdan bakıyor. Kilisenin uzunluğu 11 metre, genişliği 4 metreden biraz daha fazla. 
Kubbedeki resimler olduğu gibi duruyor. Duvardaki resimler de öyle. Bir yerde Yunan tarzı giysiler içinde birkaç erkek resmi yer alıyor. Bazı resimlerin üzerinde Yunanca yazılar var; bazılarında ise Gürcüce. Kilisenin duvarları sapasağlam duruyor. Kilisenin iki kapısı var, ikisi de parçalanmış. 
Bu kiliseyi birkaç yıl önce Maradidi’nin yöneticisi olan Ahmed Efendi Halvaşi görmüş. Kilisenin mevcut durumundan çok rahatsız olmuş ve iki kapı yaptırıp kilisenin temiz kalması için kapıları taktırmış. Bu kilisenin yakınındaki Petruli ve Mamatsminda köylülerinden kiliseye sahip çıkmalarını, içine hayvan sokmamalarını istemiş. Bu kilise dedelerimiz tarafından yapıldı, yıkılıp dökülmesin, yazık, günah demiş. Köylüler kiliseye bir miktar toprak da ayırmış ve bugün kiliseye ait bu yere kimse dokunmuyor. Kimse bir şey ekmiyor, burayı kilisenin arazisi kabul ediyorlar.
Kaynak: Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 143-144.

KAYNAKÇA:
1. ^ “Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ İveria gazetesi, 5 Ağustos 1893, Tiflis, sayı: 166.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
7. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
8. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.