Merenisi

MERENİSİ (Gürcüce: მერენისი; okunuşu: “merenisi”), tarihsel Tao bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Erzurum ilinin Şenkaya ilçesindedir. iki ayrı köy olarak da kaydedilmiştir. 1959 yılında Yukarı Merenisi’nin adı Yukarıbakraçlı, Aşağı Merenisi’ninki de Aşağıbakraçlı olarak değiştirilmiştir.

Merenisi, Şenkaya’nın kuzeybatısında yer alır. Kasabaya karayoluyla yaklaşık 30-35 km uzaklıktadır. Çevresinde Çakosi (Sarıyar), Kotik (Turnalı), Katirisi (Teketaş), Kargluhi (Yünören), Hekesor (Gözalan) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı Merenisi’dir. Gürcüce bir yer adı olan Merenisi, Türkçeye Mernis, Merinis biçimlerinde girmiştir (1:397; 2:608, 783). Merenisi, tarihsel olarak tek bir yerleşme olmakla birlikte, zaman zaman iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bundan dolayı Yukarıbakraçlı köyü Yukarı Merenisi, Aşağıbakraçlı köyü de Aşağı Merenisi olarak adlandırılmıştır. Yukarı Merenisi’de 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Gürcüce yazıtlı kilise ile Aşağı Merenisi’de bugüne izi kalmamış olan kilise, bu iki köyün eski Gürcü yerleşmeleri olduğunu göstermektedir (3:36-37).

Merenisi Gürcüce bir yer adı olup akarsu kıyısındaki düzlük, meydan anlamına gelen “mere” (მერე) kelimesinden türemiştir. Merenisi, iki düzlüğü olan yer anlamına gelir.

DEMOGRAFİ
Merenisi’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rus idaresinin 1886 yılındaki tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte Merenisi’de 282 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı “Rum” olarak kaydedilmiştir. Merenisi Kilisesi’nden hareketle eskiden Gürcü nüfusa sahip olduğu anlaşılan köyün demografik yapısı zaman içinde değişmiş olmalıdır (4) Rus idaresi sırasında Merenisi’nin nüfusu artmış, 1896 yılıda 339 kişiye, 1906 yılında da 427 kişiye ulaşmıştır (6:120).

Merenisi Türkiye’ye kaldıktan sona iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. 1935 genel nüfus sayımında “Yukarımernis” adıyla kaydedilmiş olan Yukarı Merenisi’nin nüfusu 140 kişiden, “Aşağı mernis” olarak kaydedilmiş olan Aşağı Merenisi’nin nüfusu da 85 kişiden oluşuyordu (1:30; 397). Günümüzde Yukarıbakraçlı’da yaklaşık 110 kişi, Aşağıbakraçlı’da da yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Merenisi Kilisesi’nin inşa edildiği yüzyılda Merenisi, Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Bu kilisenin Asomtavruli harfleriyle yazılmış olan Gürcüce yazıtında, Gürcü kralı II. Aşot Kurapalati’nin 25 Ocak 954’te öldüğü belirtilmiştir. Merenisi, 1080 yılından itibaren bir süre Büyük Selçuklu hakimiyetinde kaldı. 1121 tarihindeki Didgori Savaşı’nın ardından birleşik Gürcistan Krallığı’na katıldı. Osmanlılar köyü, 16. yüzyılın ortasında, Tao bölgesinde birleşik Gürcistan Krallığı’nın yerini alan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi.

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan Merenisi, 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Rusların eline geçti. Merines (Меринес) adlı altında tek köy olarak kaydedilmiş olan yerleşme, Oltu sancağının (okrug) Oltu kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Penyak (Panaki) nahiyesinin köylerinden biriydi (5).

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında, Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Merenisi’nin de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi bağımsız Gürcistan tarafından kendi sınırları içinde sayıldı. Bununla birlikte bölge Gürcistan’ın kontrolünde değildi. Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla köy Türkiye sınırları içinde kaldı (7:II.41).

Merenisi Türkiye’ye kaldıktan sona iki ayrı köy sayıldı. Yukarı Merenisi 1935 genel nüfus sayımında “Yukarımernis” adıyla, Aşağı Merenisi de “Aşağı mernis” adıyla Erzurum vilayetinin Oltu kazasının Kömürlü nahiyesine bağlıydı ((1:30; 397). Merenisi adı “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla değiştirildi; Yukarı Merenisi’ye Yukarı Bakraçlı, Aşağı Merenisi’ye de Aşağı Bakraçlı adı verildi (2:608, 783). Bununla birlikte iki köyün de eski adı resmî kaynaklarda bir süre daha “Yukarıbakraçlı (Yukarımerinis)” ve “Aşağıbakraçlı (Aşağımerinis)” biçiminde kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Yukarı Merenisi’de bulunan Merenisi Kilisesi, tamamen yıkılmış, bununla birlikte bu yapıdan günümüze önemli kalıntılar ulaşmıştır. Kilisenin taşlarının bir köylünün depo-samanlığının inşasında kullanılmış olması, kilisenin insan eliyle yıkıldığı kanısını uyandırmaktadır. Kilisenin duvarlarının parçaları, kesme taşları ve süslemeli taşları ile üzerinde Gürcüce yazıt bulunan bir taş tespit edilmiştir. Bazı kalıntılar köyden su kanalı kazısı sırasında toprak altından çıkmıştır. Köylülerin topraktan çıkardığı gri taşta, Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle yazılmış bir yazı bulunmaktadır. Bu yazı bölgenin tarihi ve Merenisi Kilisesi’nde hizmet etmiş kişiler hakkında önemli bilgiler içermektedir. Söz konusu yazıda Gürcü kralı II. Aşot Kurapalati’den ve 25 Ocak 954 tarihinde öldüğünden söz edilmiştir. Köyde, bir kişinin evinin inşaasında kilisenin haç figürlü bir taşı da kullanılmıştır. Su kanalı açma sırasında topraktan ayrıca insan kemikleri de ortaya çıkmıştır (3:36-37).

KAYNAKÇA:
1. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
2. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
3. ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2018.
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. ^ Oltu kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
6. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.