İveti

İVETİ (Gürcüce: ივეთი; okunuşu: “iveti”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Mısırlı olarak değiştirilmiştir.  

İmerhevi vadisinin köylerinden olan İveti, Şavşat’ın kuzeybatısında ve Gürcistan sınırı yakınında yer alır. Bu kasabaya 42 km uzaklıktadır. Yakın çevresinde İphreuli köyü bulunmaktadır.

TARİHÇE
Gürcüce bir yer adı olan İveti (ივეთი), “ivi (ივი) kelimesinden türemiş olabilir. “İvi” eski Gürcü dilinde “aynak” anlamına, İveti de “aynakların yurdu” anlamına gelir. Bu yer adı Türkçe ve Rusçaya “İvet” olarak birmiştir. Nitekim 1886 Rus nüfus sayımı ile 1922 tarihli nüfus cetvelinde ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli bir yayında İvet olarak geçer (1; 2; 3:161).

İveti köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan İmerhevi’de yer alır. İmerhevi bölgesi bazen ayrı tarihsel bir bölge, bazen de Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılmıştır. Nitekim Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde bugün de kullanılan Kvabishevi (ქვაბისხევი), Ohorti (ოხორთი), Sapereti (საფერეთი), Gomiskari (გომისკარი), Sadavardieti (სალავარდიეთი), Koeti (კოეთი), Bulula (ბულულა), Tsikarauli (წიქარაული) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:186).

Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Çıldır Eyaleti’nin İmerhevi sancağına bağlı 20 köy arasında İveti geçmemektedir. Daha sonra Rus idaresinde olduğu gibi bu sırada İveti muhtemelen İphreuli köyünün bir mahallesiydi. İphreuli köyünde ise 34 hanede yaklaşık 342 kişi yaşıyordu (5:41).

İveti köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarına Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinde Artvin saçağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Tskalsimeri nahiyesinde yer alıyordu. 1886 tarihli nüfus sayımında İvet (Иветъ) olarak kaydedilmiş olan yerleşim, İphreuli köyünün iki mahallesinden biriydi. Bu tarihte İvet mahallesinde 28 hane bulunuyordu. İphreuli köyünde ise, 96 hanede 635 kişi yaşıyor ve bu nüfus, Türk olarak kaydedilmiş 1 hane (7 kişi) dışında Gürcülerden oluşuyordu. Köyde hane başına düşen ortalama kişi sayısı üzerinden İveti’nin nüfusunun yaklaşık 185 kişiden oluştuğu söylenebilir (1). Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze’nin 1890’ların başlarında verdiği bilgiye göre İveti, İmerhevi bölgesinde Gürcücenin konuşulduğu köylerden biriydi ve Rus idaresi sırasında bu köyden Osmanlı ülkesine 20 hane göç etmişti (7:288-289). 1904 yılında Şavşeti bölgesinde araştırma gezisi yapmış olan Nikolay Marr gezi notlarında İphreuli köyünün İmnadze, İphreuli ve İveti mahallelerinden oluştuğunu yazmıştır (8:172).

İveti köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Sovyet Rusya tarafından kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca İveti Türkiye’ye bırakıldı (9:II:489).

İveti köyü, 1922 nüfus cetveline göre, Artvin livasına bağlı Şavşat kazasında, “İvet” adıyla İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi. 30 haneden oluşan köyde 103’ü kadın ve 112’si erkek olmak üzere 215 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu Gürcülerden oluşuyordu (2). Artvin vilayetinde 1925 yılında Türkçe olmayan yer adları değiştirilirken, İveti (ایوەت) köyüne Mısırlı adı verilmiştir (3:161).

Mısırlı (مصرلی) köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre de Artvin vilayetinin Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin köylerinden biriydi (10:81). 1940 genel nüfus sayımında Artvin vilayetinin yerini Çoruh vilayeti almış, İmerhevi nahiyesinin adı da Meydancık nahiyesi olarak değiştirilmişti. Bu sırada Mısırlı köyünün nüfusu 295 kişiden oluşuyordu (11:169). 1965 genel nüfus sayımında Mısırlı köyünde 433 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 184 kişi okuma yazma biliyordu (12:89).

KAYNAKÇA:
1. ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1471.
2. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Hasan Hüseyin Alemdar – Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
8. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri(Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
10. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
11. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946.
12. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.