Çartuleti

ÇARTULETİ (Gürcüce: ჩართულეთი; okunuşu: “çartuleti”),  tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Çamlıca olarak değiştirilmiştir.

Çartuleti, Şavşat kasabasının güneyinde yer alır. Kasabaya 15 km uzaklıktadır. Çevresinde Soporo (Düzenli), Kvatetrisi (Kireçli)  ve Hantuşeti (Hanlı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Çartuleti, köyün bilinen en eski adıdır. Gürcüce bir yer adı olan Çartuleti, Türkçeye Çartulet (چارتولت) olarak girmiştir (1; 2:160). Adının değişmesinden sonra da köyün bu adı resmi yayınlarda ve halk arasında kullanılmaya devam etmiştir. 

Çartuleti adı Gürcücede derelerin ya da vadilerin kesiştiği yerler için kullanılır ve “çatak” anlamına gelir. Çartuleti’de Muçurtana (მუჭურტანა), Çoravelta (ჭორაველთა), Resmana (რესმანა), Pantirali (პანტირალი), Avçala (ავჭალა), Hornati (ხორნათი), Orbuka (ორბუკა) gibi mevki adları bulunmaktadır (3:192).

DEMOGRAFİ
Çartuleti Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında bir köy olarak yer almamıştır.  Soporo (Düzenli) köyünün bir mahallesi olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır (4:14). Bu tarihte Soporo‘nun nüfusu 228 kişi olarak tespit edilmiştir. Ancak bu nüfusun ne kadarının Çartuleti’de yaşadığı bu kayıttan anlaşılmamaktadır (5).

Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Çartuleti’nin nüfusu 33 hanede yaşayan 229 kişiden oluşuyordu. Gürcüce bir ad taşıyan köyün nüfusunun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (1). Dört yıl sonraki sayımda ise köyün hane sayısı aynı kalmış, nüfusu 246 kişiye yükselmişti (6:188). 1935 yılında köyün nüfusu 322 kişiden ibaretti (7:79). Günümüzde köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
Köyün kuruluşuna dair belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Ancak Gürcüce bir ad taşıması, Şavşeti bölgesinin genel savunma sisteminin bir parçası olduğu anlaşılan bir gözetleme kulesinin varlığı Çartuleti’nin eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlı döneminde Şavşeti bölgesinde gözetleme kuleleri yapılmadığı bilinmektedir. Gürcü Krallığı ve daha sonra bölgeyi yöneten Samtshe-Saatabago (1268-1625) dönemlerinden sonra köyün 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçtiği bölgenin bilinen tarihi üzerinden söylenebilir. 

Uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini  ele geçiren Ruslar, Çartuleti’yi ayrı bir köy olarak kaydetmemiştir. Rus idaresinde Çartuleti, Ardanuç sancağına (okrug) bağlı Şavşet-İmerhevi kazasında (uçastok) Satlel-Rabat nahiyesinin köylerinden biri olan Soporo‘nun bir mahallesidir (4:14; 5). 

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Şavşeti bölgesi ve Çartuleti bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Köy 1921 yılında, Gürcistan’ı işgal eden Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı. Çartuleti, 1922’de “Çartulet” adıyla Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü. Köyün adı 1925’te Çamlıca olarak değiştirildi. Bununla birlikte köyün eski adı resmi kayıtlarda geç döneme kadar “Çamlıca (Çartulet)” biçiminde yeni adıyla birlikte kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Çartuleti’de varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Çartuleti Kulesi’dir (5 x 1,5 m). Bir gözetleme kulesi olduğu anlaşılan yapı, köyün batı ucunda bir tepe üzerinde yer alır. Deniz seviyesinden 1.600 metre yükseklikte bulunan ve Şavşeti bölgesinin savunma sisteminin bir parçası olan kule, güneybatısındaki Hantuşeti Kalesi’nin kulelerini görüyordu. Günümüze yıkıntıları kalmış olan Çartuleti Kulesi, köylülerin “yangın kulesi” dediği başka bir kuleyi de görüyormuş (9:314; 3:52). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.