METSAGELİ (Gürcüce: მეცაგელი; okunuşu: “metsageli”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Müezzinler olarak değiştirilmiştir.
Metsageli, Ardanuç kasabasının güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 10 km uzaklıktadır. Çevresinde Şavgulari (Aşıklar), Aharşia (Akarsu) ve Diakarmuçi (Karlı) adlı köyler bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Müezzinler köyünün bilinen en eski adı, Metsageli veya Metsagili’dir. Tarihsel bir Gürcü yerleşmesi olan Metsageli (მეცაგელი) veya Metsagili (მეწაგილი), Türkçeye Mezegil (مەزەكیل) ve Meçegil gibi farklı biçimlerde girmiştir (1:187; 2:178; 3:116). Rus idaresi ise, 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında köyü Metsagil (Мецагиль) adıyla kaydetmiştir (4).
Metsageli (მეცაგელი) veya Metsagili (მეწაგილი) adının anlamı tespit edilememiştir. Bu yer adı zaman içinde değişime uğramış olabilir. Bununla birlikte köydeki Marmaleti (მარმალეთი), Aho (ახო), Kokasani (კოკასანი), Çançahi (ჭანჭახი), Çipati (ჭიპათი), Çağma (ჩაღმა), Kunçula (კუნჭულა) gibi Gürcüce yer adları, buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (1:187).
DEMOGRAFİ
Metsageli’nin erken döneme ait nüfus bilgisi, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyün nüfusu 20 haneden oluşuyordu. Her hanede ortalam 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, Metsageli’nin nüfusunun 100 kişiden oluştuğu söylenebilir. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu bir hane artmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre 21 haneye çıkmıştır. Bu iki tahrir sırasında köyün nüfusunun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir (2:34).
Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Metsageli’de 18 hanede 42 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Metsageli’nin toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 84 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun 1595 yılından itibaren artmayıp azaldığı görülmektedir (2:38).
93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespite göre, Metsageli’nin nüfusu 100 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması, Metsageli’nin Hristiyan nüfusunun Müslüman olduktan sonra asimile olduğunu göstermektedir(4). Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre Metsageli’de 20 hanede 100 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır 6). Nüfusun 1886 yılından itibaren değişmediği görülmektedir. Köyün nüfusunun 1935 yılında iki buçuk katı artıp 251 kişiye ulaşması, köye yeni bir nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir (6:288). Günümüzde köyde yaklaşık 60 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Metsageli’nin yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Osmanlılar Metsageli köyünü, 16. yüzyılın ortasında, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bu bölgeye hakim olan Gürcü devleti Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterlerine göre Metsageli, Hristiyan nüfusa sahip bir yerleşmeydi. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Metsageli, nüfus açısından 1595 yılına göre daha küçük bir yerleşme haline gelmişti (2:34).
Metsageli, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında köy, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Diagarmiçi nahiyesinin altı köyünden biriydi (4). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Metsageli, bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümeti Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekildi. Bunun sonucunda köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Metsageli Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).
Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra , 1922 yılında Artvin livasındaki nüfus tespitinde, “Mezegil” olarak kaydedilmiş olan Metsageli, Ardanuç nahiyesine bağlıydı (5). Metsageli / Mezegil adı, Türkçe kökenli olmadığı için 1925 yılında Müezzinler olarak değiştirildi (8:142). 1935 genel nüfus sayımında köy, Rize ve Artvin vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı (6:288). Adının değiştirilmiş olmasına karşın, köyün eski adı yenisiyle birlikte “Müezzinler (Mecegil)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (9).
KAYNALÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
TAO-KLARCETİ 