Ortisi

ORTİSİ (Gürcüce: ორთისი; okunuşu: “ortisi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Örtülü olarak değiştirilmiştir.

Ortisi, Ardanuç’un güneyinde yer alır. Bu kasabaya 13 km uzaklıktadır. Çevresinde Klarceti (Bereket), Sahre (Ovacık) ve Araveti (Torbalı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Örtülü adını taşıyan köyün bilinen en eski adı, Ortisi’dir (1:188). Gürcüce bir yer adı olan Ortisi (ორთისი), Türkçeye Ortviz, Ortiz, Ortis, Örtüz gibi farklı yazılışlarla girmiştir. Nitekim Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli bir yayında Ortiz (اورتیز) olarak geçer (2:116). Ruslar da köyü Ortiz (Ортиз) adıyla kaydetmiştir (3). Tao-Klarceti bölgesinde Ortisi adını taşıyan bir yerleşme daha bulunmaktadır. Bu yerleşme bugün Olur ilçesindeki Eğlek köyüdür.

Ortisi (ორთისი), Gürcüce “-is” (-ის) sonekiyle türetilmiş bir yer adıdır. Bu ad, iki adet anlamına gelen “orta” (ორთა) kelimesinden bu ekle ortaya çıkmış olmalıdır. Öte yandan köyde Çaraheli (ჩარახელი), Bagati (ბაგათი), Çiço (ჭიჭო), Çimiçori (ჭიმიჭორი), Omisdziri (ომისძირი), Nakolovi (ნაკოლოვი), Çalamaturi (ჭალამათური), Nasiketi (ნასიქეთი), Kersauli (ქერსაული), Taliki (თალიკი), Korkati (კორკათი), Kamara (კამარა), Şişolti (შიშოლტი) gibi yer adları buranın tarihsel olarak bir Gürcü yerlemesi olduğunu göstermektedir (1:188).

DEMOGRAFİ
Ortisi köyünün en erken döneme ait nüfus bilgisi, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyün nüfusu 23 haneden (yaklaşık 115 kişi) oluşuyordu. Bu tespitte 22 hane Hristiyan, 1 hane Müslüman olarak kaydedilmiştir. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu iyice azalmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde sedece 8 hane (yaklaşık 40) kaydedilmiştir. Bu tarihte 6 hane Hristiyan, 2 hane Müslüman olarak yazılmıştır. Müslümanlaştırma sürecinde Ortisi’nin nüfusunun büyük kısmının göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır (4:35).

Rusların Artvin bölgesini ele geçirmesinden yaklaşık on yıl sonra, 1886 yılında gerçekleştirilen nüfus tespitinde Ortisi köyünde 85 kişi yaşıyordu. Bu tespitte nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Eski bir Gürcü köyü olan Ortisi’nin nüfusunun Türk olarak kaydedilmiş olması, demografik yapının değişmesi veya Müslüman olmuş Gürcülerin bu ad altında kaydedilmesiyle açıklanabilir (3).

Artvin bölgesinin Gürcistan tarafında Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Artvin livasında yapılan tespitte Ortisi’nin nüfusu 14 hanede yaşayan 53 kişiden oluşuyordu (5). Rus idaresi sırasında köyün nüfusunun bir kısmının Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır.

Ortisi’nin nüfusu 1935 yılına gelindiğinde 95 kişiye çıkmıştı (6:304). Günümüzde köyde yaklaşık 60 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Ortisi, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlılar Ortisi köyünü, birleşik Gürcü Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği’inden 1551 yılında ele geçirdi. Ardından Ardanuç bir livaya dönüştürüldü ve Ortisi de bu livanın Ardanuç nahiyesine bağlandı. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde Ortisi’nin bir Hristiyan (Gürcü) köyü olduğu görülmektedir. Ortisi köyü halkı bu tarihten itibaren Müslüman olmuştur (4:35).

Ortisi, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. 1886 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Ortisi, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Sahre nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi ve nüfus açısından bu nahiyenin en küçük köyüydü (3).

Ortisi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Ortisi Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Ortisi, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Artvin livasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı (5). Ortisi / Ortiz Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Örtülü olarak değiştirildi (8:142). 1935 genel nüfus sayımında Ortisi, Rize ve Artvin vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi (6:304). Köyün eski adı zaman içinde “Örtüz”e dönüşmüştür. Adının değişmiş olmasına karşın, eski adı yeni adıyla birlikte “Örtülü (Örtüz)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (9).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
3. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
6. ^  1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.