Tsetshlauri

TSETSHLAURİ (Gürcüce: ცეცხლაური; okunuşu: “tsetsh’lauri”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Ziyaretköy (sonra Ziyaret) olarak değiştirilmiştir.

Tsetshlauri, Şavşat’ın güneybatısında yer alır. Bu kasabaya 14 km uzaklıktadır. Çevresinde Morohozi (Yamaçlı), Tsortseli (Çavdarlı) ve Verhuna (Karaağaç) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Günümüzde Ziyaret olarak bilinen köyün eski adı Tsetshlauri’dir. Gürcüce bir yer adı olan Tsetshlauri, Türkçeye Seshlavur, Sislavur, Seslavur gibi farklı yazılışlarla girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde Seshlavur / Seshılavur (سەسخلاور), Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Sislavur (سیسلاوور) olarak geçer (1:45; 2:160). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Gürcüce adına uygun biçimde Tsetshlaur (Цецхлаур) adıyla kaydetmiştir (3). 1890’ların başında Müslüman Gürcülerin yaşadığı bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Tsetshlauri (ცეცხლაური) biçiminde yazmıştır (4:284).

Tsetshlauri (ცეცხლაური), “tsetshli” (ცეცხლი: ateş) kelimesinden türemiştir ve “yanmış yer, yanıklı” gibi bir anlama gelir. Bir görüşe göre bu köy, Tsetshlauri / Tsetsladze (ცეცხლაურები / ცეცხლაძეები) ailesinin köyü olduğu için Tsetshlauri adını taşıyordu (5:9). Öte yandan köydeki Tetrieti (თეთრიეთი), Mohola (მოხოლა), Nakorangeli (ნაყორანგელი), Naleki (ნალექი), Gilgilauri (გილგილაური), Siramliati (სირამლიათი), Satibi (სათიბი), Çaharva (ჭახარვა), Cvari (ჯვარი) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (6:192). Tsetshlauri adı Gürcü coğrafyasında rastlanan yer adlarından biridir. Nitekim Gürcistan’da Kobuleti Belediyesi sınırları içinde de Tsetshlauri (ცეცხლაური) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.

DEMOGRAFİ
Tsetshlauri’nin görece erken döneme ait nüfusu, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri üzerinden verilebilir. Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği bu tespite göre köyde 26 hanede 78 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Tsetshlauri’nin nüfusunun 156 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu tarihte köyün nüfusu Müslüman ahaliden oluşuyordu (1:18, 45-48).

Rus idaresinin Şavşeti bölgesine hakim olmasından yaklaşık on yıl sonra, 1886 yılında yaptığı tespite göre köyün nüfusu 127 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmişti. Tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olan köyün nüfusunun Türk olarak yazılması, Müslüman olan Gürcülerin bu ad altında kaydedildiğini göstermektedir (3).

Tsetshlauri, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında 42 hanede yaşayan 242 kişiden oluşan bir nüfus barındırıyordu. Köyün nüfusunun tamamı bu tespitte de “Türk” olarak yazılmıştır (7). 1935 genel nüfus sayımında ise, köyün nüfusu 316 kişiden oluşuyordu (8:405). Günümüzde köyde yaklaşık 100 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tsetshlauri, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri’deki kazılarda Tunç Çağı’na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir. Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi (9:8). Sonraki dönemde Şavşeti bölgesi Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim 1835 nüfus defterinde Tsetshlauri bu oylatın Şavşat (Satlel) sancağına balı bir köydü (1:18, 45-48).

Tsetshlauri, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Anklia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) 11 köyünden biriydi (3).

Tsetshlauri, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükümetine ültimatom verdi. Gürcistan hükümetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Tsetshlauri köyü fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).

Tsetshlauri, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, “Seslavur” adıyla kaydedilmiştir. Bu tarihte Tsetshlauri Artvin livasının Şavşat kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü. Türkçe kaynaklarda değişik biçimlerde yazılmış olan Tsetshlauri Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Ziyaretköy (sonra Ziyaret) olarak değiştirildi (11:188). 1935 genel nüfus sayımında “Ziyaret” adıyla, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi (8:405). Adının değişmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte, “Ziyaret (Seslavur)” biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır (12).

KAYNAKÇA:
1. ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) – Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
3.^ “Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
4. ^  Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016. 
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
11. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927). 
12. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.