Bica

BİCA (Gürcüce: ბიჯა; okunuşu: “bica”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Tütünlü olarak değiştirilmiştir. 

Bica, Ardanuç kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 7 km uzaklıktadır. Çevresinde Sacvareti (Boyalı), Matsalaheti (Naldöken), Unishevi (Kızılcık), Harauli (Hamurlu), Vartelia (Beratlı) köyleri bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Bica ya da Bice, köyün bilinen en eski adıdır. Gürcüce Biça’dan (ბიჭა) değişime uğramış olma ihtimali olan bu yer adı Türkçeye Bicia, Bica / Bice (بیجه) biçimlerinde girmiştir (1:34; 2:114). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Bica (Биджа) biçiminde kaydetmiştir (3). 1890’larda bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Biça (ბიჭა) olarak yazmıştır (4:307).

Bica ya da Bice’nin anlamı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Bununla birlikte bu yer adı Gürcüce “Biça”dan (ბიჭა) değişime uğramış olabilir. Biça ise, eski Gürcücede koyun anlamına gelir. Bu yer adının, Gürcü aile adlarından biri olan Biçaşvili’yle (ბიჭაშვილი) ilişkili olma ihtimali de vardır. Köyde bugün de kullanılan Vake (ვაკე), Dubati (დუბათი), Borbiçala (ბორბიჭალა), Guniateri (გუნიათერი), İmahe (იმახე), Sazele (საზელე), Paraki (ფარაქი) gibi mevki adları Bica’nın tarihsel bir Gürcü yerleşmesi olduğunu desteklemektedir (5:182).

DEMOGRAFİ
Bica’nın en erken tarihli nüfusu 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri üzerinden verilebilir. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı defterde köyde 41 hane kaydedilmiştir. Her hanende ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 205 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu defterde 41 hanenin tamamı Hıristiyan olarak yazılmıştır. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Bica’da hane sayısı 14’e düşmüştür. Bu 14 hanenin tamamı Hıristiyanlardan oluşuyordu ve bu tarihte, köyün Osmanlıların eline geçmesinden yaklaşık 45 yıl sonra, Müslümanlığa geçmiş henüz kimse yoktu. Bununla birlikte Bica’nın çevresindeki köylerde nüfusun Müslümanlaştırılması başlamıştı. Köydeki 27 hane, yani nüfusun yaklaşık % 66’sı Müslümanlığa geçmek istemediği için Gürcistan’ın iç kesimine göç etmiş olabilir (1:34).

Uzun zaman sonra, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespitinde Bica’da 87 hane ve 251 erkek kaydedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Bica’nın toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bu durumda köyde 502 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 5,7 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. 1595 tarihinde küçük bir köye dönüşmüş olan Bica’nın zaman içinde yeniden büyük bir köy haline geldiği tespit edilmiş olan bu nüfustan anlaşılmaktadır (1:38). 

Bu tarihten yaklaşık 50 yıl sonra, Rus idaresinin 1886 yılındaki tespitine göre Bica’da 586 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması dikkat çekicidir. Bu durum demografik yapının değiştirilmiş olması ya da köyün tarihsel sakinleri olan Gürcülerin asimile olduğu anlamına gelebilir. Rus idaresinde Bica aynı zamanda bir nahiyeydi. Bu nahiye Bica dışında Batsa, Cuğo, Matsalaheti ve Suagara köylerini kapsıyordu. Bica nahiyesinin toplam 1.208 kişiden oluşan nüfusunun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (3).

Bica’nın Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre köyde 69 hanede 216 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusunun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. 1886 yılı nüfusuyla kıyaslandığında Bica’da yaşayanların yarısından çoğunun muhtemelen Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır (6). Dört yıl sonra ise, köyün nüfusu 79 hane ve 319 kişi olarak tespit edilmiştir (7:141). Bu durum köye yeni nüfus yerleştirilmesi ya da daha önce köyden göç edenlerin geri dönmesiyle açıklanabilir. 1935 genel nüfus sayımında ise, köyün nüfus 446 kişiye ulaşmıştır (8:371). Günümüzde köyde yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Köydeki kalenin varlığı ve Bica’nın 1574 tarihli Osmanlı tahrir defterinde görece büyük köy olarak yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bölgenin tarihine bakarak Bica’nın erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç orta çağda birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde yer aldığı söylenebilir. Köy, Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago’nun yönetimi altındayken, 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçti. Bu tarihte kurulan Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlandı. Daha sonra Çıldır Eyaleti’nin sınırları içinde yer aldı.

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Bica’yı 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresi sırasında Bica Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bica ayrıca bu kazaya bağlı bir nahiye (сельское общество: kırsal topluluk) idi. Bica nahiyesi, Bica köyünün dışında Batsa, Cuğo, Matsalaheti ve Suagara köylerini kapsıyordu (3). Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalan Bica, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Bica, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Adı 1925’te Tütünlü olarak değiştirildi. Buna rağmen köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Tütünlü (Bice)” biçiminde resmi kayıtlarda uzun süre kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Bica köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Bica Kalesi’dir. Kale, Dakogil olarak bilinen mahallenin 300 metre kuzeydoğusunda, kayalık bir tepede inşa edilmiştir. Bugün yıkık durumda olan kale, orta büyüklükte (60 x 15 m) bir yapıdır. Kaleden günümüze kalan duvarın uzunluğu 25 metre, yüksekliği 4 metredir. Kale o bölgedeki kaba taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Duvarların dışında kaleden geriye su sarnıcı kalmıştır. Başka yapılar iyice yıkıldığı için işlevlerini belirlemek artık mümkün değildir. Kalede ayrıca toprağa gömülü oldukça büyük iki şarap küpü zarar görmüş halde günümüze ulaşmıştır. Deniz seviyesinden 1.470 metre yükseklikte yer alan Bica Kalesi’ni köylüler “Kale Ardı” olarak adlandırmaktadır (5:166; 11:291). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
11. ^  Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.