Gudaneti

GUDANETİ (Gürcüce: გუდანეთი; okunuşu: “gudaneti”), tarihsel Tao-Klarceti’deki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Hanak ilçesinde yer alır. Adı Çimliçayır olarak değiştirilmiştir.

Gudaneti, Hanak kasabasının kuzeybatısında, Hanak Çayı’nın sağ yakasında yer alır ve kasabaya 14 km uzaklıktadır. Yakınında Verana Nakalakevi (Çavdarlı) ve Sorsi (Burmadere) köyleri bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
 Gudaneti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Gudanet (كودانت) olarak girmiştir (1:III.556). Rus idaresi köyün adını 1886 yılında Çimliçayır (Чимли-Чаир) olarak kaydetmiştir (2). Bu kayıt, köyün adının bu tarihten önce değişmiş olduğunu göstermektedir. Daha sonra, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de köy Çimli Çayır (چملی چایر) olarak geçer (3:759).

Gudaneti, Gürcücede “tulumlar” anlamına gelen “gudani” (გუდანი) kelimesinden türemiş olmalıdır. Gürcistan’da bugün de Gudani adını taşıyan köy, dağ ve akarsu vardır. 

DEMOGRAFİ
 Gudaneti’nin en erken tarihli nüfusu, 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine dayanarak verilebilir. Ne var ki bu deftere göre o tarihte Gudaneti boştu. Köyün boşalmış olması, Osmanlıların eline geçmesi üzerine Hıristiyan nüfusun buradan göç etmesiyle ilişkili olabilir. Köy daha sonra Çimli Çayır adıyla yeniden iskân edilmiş olmalıdır (1:III.556). 

Rusların eline geçmesinden dokuz yıl sonra, 1886 yılında yapılan tespite göre Gudaneti’de 61 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı “Türkmen” olarak kaydedilmiştir. Türkmenler, Osmanlı idaresince boşalmış köye yerleştirilmiş olabilir. Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış ve 1896’da 80 kişiye ulaşmıştır (4:110). 1935 yılına gelindiğinde ise, Gudaneti’nin nüfusu 128 kişiden oluşuyordu (5:90). Günümüzde köyde yaklaşık 100 kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
 Gudaneti’deki kilise ve kale olduğu düşünülen yapı kalıntılarının varlığı ile köyün erken dönemde Osmanlı tahrir defterinde yer alması, buranın Osmanlı döneminde çok önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Gürcü idaresi altındayken 16. yüzyılın ortasında köy Osmanlıların eline geçmiştir. Bu tarihten yaklaşık 45 yıl sonra, 1595 tarihinde köyün boşalmış olması, Hıristiyan nüfusun buradan göç etmiş olduğuna işaret etmektedir. Buna rağmen bu yerleşme, Büyük Gudaneti adıyla, Çıldır Eyaleti içinde, Ardahan-i Büzürg livasına bağlı Meşe nahiyesinin bir köyü olarak kaydedilmiştir (1:I.515).

Ruslar 93 Harbi’nde (1877-1878) ele geçirdiğinde yeniden iskân edilmiş olan Gudaneti’nin bu savaşın öncesinde Erzurum vilayetinin Ardahan sancağına bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Köy, Rus idaresi sırasında, Kars oblastı içinde Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. 

Gudaneti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen sonrasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Gudaneti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Ardahan kazasına bağlı Orta Hanak nahiyesinin bir köyü olarak geçer (3:759). 1935 genel nüfus sayımında ise, aynı idari konuma sahip olmasına rağmen, bu tarihte nahiyenin adı Orta Hanak değil Hanak’tı (5:90). Hanak’ın ilçe, Ardahan’ın da il olmasından sonra Gudaneti / Çimliçayır, bugünkü idari konuma sahip olmuştur.

TARİHSEL YAPLAR
 Tao-Klarceti’nin bir parçası olan tarihsel Eruşeti bölgesinde bulunan Gudaneti köyünün yakınlarında, Hanak Çayı’nın sol kıyısındaki düzlükte, otlar arasında Gudaneti Kilisesi’nin kalıntıları bulunmaktadır. Yazılı kaynaklardan da bilinen bu kilisenin köşesinden ve apsisinden kalan harçlı parçada (2.0 x 1.5 m) duvarın dış yüzeyindeki kesme taşların izi fark edilmektedir. Çevrede ayrıca kiliseden kalma harçlı parçalar bulunmaktadır. Bu kalıntılardan kilisenin planı hakkında bir şey söylemek mümkün değildir (7:7; 8:210). 

Birinci Dünya Savaşı sırasında, Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, bugünkü Çimliçayır köyünde küçük bir kiliseden söz etmiştir. Köyün sakinleri de bu kiliseyi hatırlamakla birlikte günümüzde bu yapıdan geriye hiçbir şey kalmamıştır (7:7).

Gudaneti Kilisesi’nin yakınlarındaki başka kalıntılar, köyün sakinlerine göre eski bir kaleden kalmıştır. Burada taş yığınları bulunmakla birlikte, bir yapının varlığını kanıtlayan izlere rastlanmamaktadır. Kale olduğu varsayılan yapı yazılı kaynaklarda da yer almamaktadır (7:8).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.  
2. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, İstanbul, 1928.
4. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
7. ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
8. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.