KOSTANETİ (Lazca ve Gürcüce: კოსტანეთი; okunuşu: “k’ost’aneti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı 1925’te Kestane olarak değiştirilmiştir.
Daha sonra Borçka’ya bağlı Mamanati (Demirciler) köyünün bir mahallesi haline getirilen Kostaneti, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa–Borçka karayolu kıyısında yer alır. Çhala Deresi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir ve Borçka kasabasına yaklaşık 5 km uzaklıktadır.
KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Kostaneti’dir. Türkçeye Kastanet (قسطانت) ve Kostanet (قوسطانەت) biçiminde girmiştir (1:117, 149). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Klarceti’yi ele geçiren Ruslar da köyün adını Kostanet (Костанет) olarak kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Kortaneti (კორტანეთი) biçiminde yazmıştır (3:253) ve Kortaneti Gürcistan’da bugün de var olan bir yer adıdır.
Gürcüce ya da Lazca bir yer adı olan Kostaneti’nin anlamına ilişkin yazılı kaynaklarda bilgi yoktur.
DEMOGRAFİ
Trabzon vilayetinin 1867’de kurulmasından sonra yayımlanan Trabzon vilayeti salnamelerinde Kostaneti’nin adı geçmemektedir. Bununla birlikte bugün Kostaneti’nin içinde yer aldığı Mamanati, Mamanat-i Ulya (Yukarı Mamanati) ve Mamanat-i Süfla (Aşağı Mamanati) olarak kaydedilmiştir (4:367). Kostaneti o tarihte bu iki köyden birinin mahallesi olmalıdır.
Doksanüç Harbi’nde (1877-1878) Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Kostaneti’de 30 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu (2). Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, Kostaneti’nin nüfusunu 15 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç eden hane sayısını vermemiştir (3:253). Bir hanenin ortalama 5-6 kişiden oluştuğunu varsayarsak Çiçinadze’nin tespitine göre köyün nüfusunun 75-90 kişi olduğu ortaya çıkar. Bu da köyün nüfusunun büyük çoğunluğunun Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğunu, geride sadece 30 kişinin kaldığını gösterir.
Kostaneti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 4 hanede 24 Laz yaşıyordu (5).1886 yılından sonra nüfusun artmayıp azalması köyden göçün devam ettiğini göstermektedir. Nitekim Taner Artvinli’nin verdiği bilgiye göre Kostanetlilerin bir kısmı bu savaştan sonra göç edip Bursa ilinin Gemlik ilçesine bağlı Şükriye köyüne yerleşmiştir (6:168-169). 1925 yılında adı Kestane olarak değiştirilen köyde, 1926 tarihli nüfus tahririne göre 6 hanede 47 kişi yaşıyordu (7:143). Bugün Kostaneti ile Pançureti köylerinin de içinde yer aldığı Mamanati (Demirciler) köyünün nüfusu yaklaşık 800 kişiden oluşmaktadır.
TARİHÇE
Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Kostaneti, bulunduğu bölge itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılda da Osmanlıların egemenliğine girdi.
Kostaneti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın içinde Düzköy nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) sekiz köyünden biriydi (2). Rusların eline geçmesinden bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehri’ne karışan Çhala Deresi’nin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Kostaneti ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etrafındaki yamaçlar komar (mor çiçekli ormangülü) çalılıklarıyla doluydu. Kazbegi ağaç türleri olarak, buradaki köylerde ev yapımında kullanılan kestanenin yanında kızılağaç ve meşeyi de saymıştır (8:131-132.).
Kostaneti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Köyün adının 1925’te Kestane olarak değiştirilmesinden sonra, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.
Giorgi Kazbegi’den yaklaşık elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Kostaneti’de evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve duru suları vardı. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Kostaneti ile Pançureti, Maçati, Mamanati, Makareti, Zorköy ve Başköy adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu (7:176-177).
1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kestane (كستانە) olarak geçen köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir (10:78). 1933 tarihli köy listesinde yer almadığına göre, bu tarihten bir süre önce Kostaneti’nin köy statüsünün kaldırılıp Mamanati‘ye (Demirciler) bağlı bir mahalleye dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır (11:802).
KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
8. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
10. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
11. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
TAO-KLARCETİ 