Soporo

SOPORO (Gürcüce: სოფორო; okunuşu: “soporo”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Düzenli olarak değiştirilmiştir.

Soporo, Şavşat kasabasının güneyinde yer alır. Kasabaya 8 km uzaklıktadır. Yakınında Kvatetrisi (Kireçli), Çartuleti (Çamlıca), Mamanelisi (Yavuzköy) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Soporo, köyün bilinen en eski adıdır. Bu yer adı çeşitli kaynaklarda Saporo (საფორო), Sapori (საფორი) biçimlerinde de geçer. Türkçeye de Soporo (سوپورو) olarak girmiştir (1; 2:160). 93 Harbi’nde Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyü Sopor (Сопор) olarak kaydetmiştir (3).

Soporo’nun anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Ancak bu yer adı Türkçe olmadığı için 1925 yılında değiştirilmiştir. Soporo’da Naplati (ნაფლატი), Kopçouri (კოპჭოური), Nahseti (ნახსეთი), Gorameti (გორამეთი), Tsinduli (წინდული), Nakalevi (ნაკალევი), Napudzari (ნაფუძარი), Nakapi (ნაკაფი), Çiçketi (ჭიჭყეთი), Harauli (ხარაული) gibi mevki adlarına bakınca, köyün adının da Gürcüce bir kelimeden değişime uğramış olduğu söylenebilir.

DEMOGRAFİ
Soporo’nun görece erken nüfusu, Rus idaresinin 1886 tarihli tespitinden verilebilir. Bu tarihte köyde 228 kişi yaşıyordu. Eski bir köy olan Çartuleti de bu sayımda Soporo’nun bir mahallesi olarak kaydedilmiştir. Köydeki mevki adlarının çoğunun Gürcüce olduğu düşünülünce, köyün nüfusunun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması dikkat çekicidir (3; 4:14).

Soporo’nun 1921’de Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında köyün nüfusu 31 hane ve 192 kişi olarak tespit edilmiştir. Bu tarihte Çartuleti‘nin ayrı köy olarak kaydedilmiş olduğunu ve bu köyün nüfusunun 229 kişiden oluştuğunu belirtmek gerekir (1). Dört yıl sonra Soporo’nun nüfusu 216 kişiye çıkmıştı (5:188). 1935 yılına gelindiğinde köyün nüfusu 330 kişiye ulaşmıştı. (6). Günümüzde köyde yaklaşık 150 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Soporo’nun kuruluşuna dair herhangi bir bilgi belli başlı kaynaklarda yer almamaktadır. Köyde tespit edilmiş olan gözetleme kulesi, köyün Osmanlı dönemi öncesinde önemli bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlı döneminde Şavşeti köylerinde benzeri kulelerin yapılmadığı bilinmektedir. Yer adlarına bakınca bir Gürcü köyü olduğu belli olan Soporo’nun Gürcü Krallığı ve Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde kaldığı bölgenin tarihinden hareketle söylenebilir. Şavşeti bölgesi 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçmiştir.

Uzun süre Osmanlı hakimiyeti altında kalan Soporo’yu 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresiden Soporo Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi (uçastok) kazasında yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Satlel-Rabat nahiyesinin dokuz köyünden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalini sürdürdüğü sırada, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Soporo, Türkiye’ye bırakıldıktan bir yıl sonra, 1922’de Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü (1). 1925’te köyün adı Düzenli olarak değiştirildi. Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Düzenli (Soporo)” biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Soporo’da varlığı tespit edilen tek tarihsel yapı Soporo Kulesi’dir. Bu gözetleme kulesi tarihsel Şavşeti bölgesinin ortak savunma sisteminin bir parçası olmalıdır. Deniz seviyesinden 1.910 metrede inşa edilmiş olan kule, köyün merkezinin 960 metre kuzeybatısında, Ziyaret Tepe adını taşıyan bir tepede bulunmaktadır. Stratejik bir yerde buluna Soporo Kulesi’den geriye bir şey kalmamıştır (9:313).

KAYNAKÇA:
1. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.