AKAMETİ – Tarihsel Artani bölgesinde ortadan kalkmış bir köydür. Kurulu olduğu alan günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Çatalköprü (Şadevani) köyünün sınırları içindedir.
Etimoloji: Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Akameti (აქამეთი/აკამეთი) adının Gürcüce olduğunu belirtmiş, ancak anlamını vermemiştir.[1] Bu yer adının Gürcüce yer adı bildiren “-eti” (-ეთი) eki taşıyor olması, Martvileli’nin görüşünü desteklemektedir. Öte yandan bir mezrasının Dikaşeni adını taşıyor olması, köyünün nüfusunun çoğunluğunun Gürcülerden oluşması da Akameti’nin eski bir Gürcü köyü olduğunu göstermektedir. Bu yer adı Türkçeye Akamet (اكامت) şeklinde girmiştir.[2]
Tarihçe: Akameti, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani’de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve yerleşimi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyün kilisesi olan Akameti Kilisesi ile bugüne kalıntıları ulaşmış, muhtemelen bir kale olan yapı da bu dönemden kalmıştır.[3]
Akameti köyü, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine, Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasında Kuzay nahiyesine bağlı bir köydü. Osmanlı idaresinin Akamet (اكامت) olarak kaydettiği köyde ispenç vergisi vermekle yükümlü 44 Hristiyan hane yaşıyordu. Hane reislerinin adları, köyün halkının çoğunluğunun Gürcü olduğunu göstermektedir. Bu dönemde köyde buğday, arpa ile çavdar tarımı, sebzecilik ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Köyün iki mezrasından biri Dikaşeni (دیقاشین) adını taşıyordu.[3][4]
Akameti köyü, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Akamet / Akamet (اكامیت) şeklinde yazılmıştır. 1703 yılındaki kayda göre köyün mülkiyeti Ali adında birine verilmişti ve Ali devlete yılda 12.280 akçe vergi ödüyordu.[5]
Akameti köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Bu tarihe gelindiğinde köyün nüfusu azalmış ve 1878 yılında 12 haneye düşmüştü. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında komşu köyler Şadevani ve Hasköy yer aldığı halde, Akameti köyünün adı geçmemektedir. Bu tarihte köyün boşalmış olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır.[6] Nitekim Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini dolaşan Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli 1917 yılında, Akameti’den terk edilmiş bir köy olarak söz emiştir. Anlamını vermeden Akameti adının Gürcüce olduğunu, köyde iyi inşa edilmiş ve Gürcüce yazıları olan bir kilisenin sağlam halde bulunduğunu belirtmiştir.[7]
Tarihsel yapılar: Akameti köyünde bir kilise ile bir kalenin yıkıntıları günümüze ulaşmıştır. Tek nefli bir yapı olan Akameti Kilisesi, ortadan kalkmış olan yerleşmede bulunmaktadır. Küçük bir yapı (8×4 m) olan kilisenin günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 6 metreyi bulur. Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli 1917’de yayımlanan yazısında bu kilisenin sağlam olduğunu ve üzerinde Gürcüce yazılar bulunduğunu yazmıştır. Ancak bu yazılar günümüze ulaşmamıştır. Kilisenin yakınında bulunan ve yüksekliği 3-4 metreyi bulan duvar kalıntılarının bir kaleye ait olduğu tahmin edilmektedir.[8][9]
*
TAO-KLARCETİ 