AŞAĞI HODİ (Gürcüce: ქვემო ხოდი; okunuşu: “kvemo h’odi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Aşağı Maden olarak değiştirilmiştir.
Aşağı Hodi, Artvin‘nin güneyinde yer alır. Bu kente 53 km uzaklıktadır. Aşağı Hodi’nin hemen doğusunda Yukarı Hodi, kuzeyinde de Baketi (Dikmenli) ve Hezor (Hızarlı) köyleri bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Bugün iki ayrı köy olan Aşağımaden ve Yukarımaden köylerinin bilinen en eski ortak adı Hodi’dir. Bu yerleşmeler ayrı köyler olarak kaydedilince, Aşağı Hodi ve Yukarı Hodi olarak adlandırılmıştır. Gürcüce Kvemo Hodi (ქვემო ხოდი) olan köy, eski Türkçe kaynaklarda Hod-i Süfla olarak geçer. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında Hod-i Süfla (خود سفلا) biçiminde yazılmıştır. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Yukarı Hodi köyü Hod-i Ulya (خود علیا) biçiminde, Aşağı Hodi, Hod Mahal (خد مخال) olarak yazılmıştır (1:114; 2:VIII.358). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Klarceti bölgesine hakim olan Ruslar ise, köyün adını Hod-Sufla (Ход-Суфла) adıyla kaydetmiştir (3).
Hodi’nin anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bir açıklama yoktur. Bununla birlikte Yukarı Hodi gibi Aşağı Hodi köyü de eski bir Gürcü yerleşmesidir. Gürcistan’da bugün de Hodi (ხოდი) adını taşıyan bir köyün bulunması, Gürcü coğrafyasında yer adı olarak Hodi’nin kullanıldığını göstermektedir (4). Öte yandan “hod” kelimesinin Ermenicede “otlak” anlamına geldiği ve Hod-i Süfla’nın “Aşağı Otlak” anlamı taşıdığı da ileri sürülmüştür. Ancak köyde otlakların bulunmaması, köyün adının Ermenice “hod”la (otlak) ilişkili olamayacağını göstermektedir (5:64). Ayrıca Salicvari (სალიჯვარი), Didvake (დიდვაკე), Kalnagori (კალნაგირი), Avazani (ავაზანი), Katnagara (კატნაგარა), Ağuseti (აღუსეთი), Haşuti (ხაშუთი) gibi mevki adlarının çoğunun Gürcüce olması da bu görüşü desteklemektedir (6:189, 191).
DEMOGRAFİ
Aşağı Hodi’nin görece erken döneme ait nüfusu, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi üzerinden verilebilir. Bu salnameye göre köyün nüfusu 43 hanede yaşayan 127 kişiden oluşuyordu.. Hane başına ortalama yaklaşık 4 kişi düşmesi, köydeki ailelerin az nüfuslu olduğunu göstermektedir. Bunula birlikte bu tarihte Osmanlı idaresi tarafından sadece erkek nüfus tespit edilmiş olabilir. Böyle olması halinde erkek sayısı kadar kadın eklenince, Aşağı Hodi’nin nüfusunun yaklaşık 254 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:VIII.359).
Köyün neredeyse tamamı 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespite göre Aşağı Hodi’nin nüfusu 61 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte nüfusun tamamı “Gürcü” olarak kaydedilmiştir (3).
Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre ise, Aşağı Hodi köyünün nüfusu 18 hanede yaşayan 72 kişinin oluşuyordu. Bu tespitte köyün nüfusunun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (7). Bu şekilde yazılması, köyde yaşayan halkın Gürcü olmasına karşın, zaman içinde Gürcü dilini tamamen unutmasıyla ilişkili olmalıdır (8:198). 1926 yılındaki tespite göre ise, köyde 17 hanede 90 kişi yaşıyordu. Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 420 kişiden oluşmaktadır.
TARİHÇE
Aşağı Hodi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlı Devleti köyü 16. yüzyılın ortalarında, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bu bölgeye hakim olan ve Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği‘nden ele geçirdi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Aşağı Hodi, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağında, Livana kazasına bağlıydı. Fakat köyün adı Hod-i Süfla (Aşağı Hodi) olarak değil, “Hod Mahal” olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi vergi tahsil etmek amacıyla köyde hayvan varlığı olarak 30 öküz, 50 inek, 3 at, 266 keçi ve 100 koyun tespit etmiştir (1:VIII.359).
Aşağı Hodi, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın sonucunda Çarlık Rusya’sının eline geçti. Rus idaresinde köy, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Hod-i Ulya köyüyle birlikte Hodi nahiyesini (сельское общество: kırsal topluluk) oluşturuyordu (3). Osmanlı-Rus sınırı Aşağı Hodi köyünden geçiyordu. Köydeki cami Osmanlı tarafında, caminin önünden akan derenin diğeri yanı Rusya tarafında kalmıştı. Osmanlı tarafındaki köylülerin yaylaları Rus tarafında kalmıştı ve otlaklardan yararlanmak için Rus idaresinden özel izin almaları gerekiyordu. Köydeki bakır madeni nitelik açısından önemliydi ve Ruslar tarafından uzun yıllar işletilmiştir (8:198).
Aşağı Hod, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus egemenliğinin sona ermesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümeti Artvin bölgesinden çekilince, Aşağı Hod fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Ertesi yıl Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre Hod-i Süfla, Merkez livaya bağı Sirya (Tsria) nahiyesinin bir köyüydü (7).
TARİHSEL YAPILAR
Aşağı Hodi köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, 1848 yılında inşa edilmiş ve günümüze ulaşmış olan camidir. Bu yapı, oyma motifli ahşap kapısı ve iç süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Kare (10,90×10,70 m) planlı bir yapı olan cami tek minareli olup minarenin tamamında ahşap malzeme kullanılmıştır (8:198).
KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Hodi (ხოდი) köyü.
5. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
TAO-KLARCETİ 