KOKOLETİ (Gürcüce: კოკოლეთი; okunuşu: “k’ok’oleti”), tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan, bitki örtüsü açısından zengin vadilerden biridir. Kokoleti Deresi etrafında şekillenmiş olan Kokoleti vadisi, Borçka yakınlarında, sol taraftan Çoruh Nehri’ne katılan Murgul Çayı vadisi sisteminin bir parçasıdır. Murgul Çayı’nın bir kolu olan Kokoleti Deresi (კოკოლეთისწყალი), Golahora Dağı’nın kuzey yamacından doğar, Bucuri (Akantaş) ve Gevuli (Korucular) köyleri arasından inip Ereguna köyünde (Erenköy) Murgul Çayı’na katılır (1; 2:138).
VADİNİN ADI
Kokoleti, “sivri tepe” anlamına gelen “kokola” (კოკოლა) kelimesinden türemiş bir yer adıdır ve “sivri tepeli bölge” anlamına gelir (2). Artvin bölgesinde 1925 yılında köy adları değiştirilirken, yerleşmelerin dışındaki pek çok yer adı olduğu gibi kalmıştır. Kokoleti bunlardan biridir ve Türkçeye Kokolet olarak yerleşmiştir.
BİTKİ ÖRTÜSÜ
Derin bir vadi olan Kokoleti, zengin bitki örtüsü, doğal güzelliği ve bol sularıyla ünlüdür. 1890’ların başında Klarceti bölgesini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Kokoleti vadisini de kapsayan Murgul vadisinden büyük bir hayranlıkla söz etmiştir. Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre Murgul vadisinin insan eli değmemiş ormanları nar, incir, kestane, ceviz, şimşir ağaçlarıyla doluydu. Bunların dışında bu ormanlarda hiçbir yerde görmediği türden bitkiler olduğunu belirten Çiçinadze, bilim insanı için bütün bunlar hayli dikkat çekici olacağını yazmıştır (4:200).
Günümüzde Kokoleti’nin kestane ve çiçek balı üretimiyle ünlü olması, buradaki ormanların bugün de bol kestane ve çiçek açan başka bitkileri barındırdığını göstermektedir. Bu ormanlarda 500’ün üzerinde bitki türünden söz edilmektedir. Bu tahmini bir sayı olsa da bu tespit buradaki ormanların bol bitki türü barındırmasına işaret etmektedir. Bu ormanlarda, bal üreticilerinin verdiği bilgiden karayemişin (taflan), ıhlamurun da bolca bulunduğu anlaşılmaktadır.
MURGUL VADİSİ (1891-93)
Murgul vadisi Livane’nin kuzeybatısında yer alıyor. Önünde Çoruh Nehri akıyor. Murgul vadisi Borçka’nın üst tarafında, Tsitureti köyünün yakınında, Murgul Çayı’nın Çoruh Nehri’ne karışığı yerde başlıyor. Murgul vadisinde Müslüman Gürcülerin köyleri var. Daha ileride ise, Osmanlı sınırı yakınında Laz köyleri başlıyor. Bu köylerin çoğu Gürcüce isimler taşıyor. Murgul vadisi, havası, suyu, dağları, el değmemiş ormanları ve diğer özellikleriyle başka yerlere göre daha ön plana çıkıyor. Murgul vadisinin gür ormanları nar, incir, kestane, ceviz, şimşir ağaçlarıyla dolu. Bunların dışında bu ormanlarda hiçbir yerde rastlamadığım türden bitkiler gördüm. Bu bölgedki bu bitkiler bilim insanı için hayli dikkat çekici olmalı. Burada bakır gibi çok fazla maden de varmış. Bu madenleri şimdi mühendisler inceliyor.
Kaynak: Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, sayfa: 200.
ARICILIK
Murgul havzasında Kokoleti dışında iki büyük vadi daha bulunmaktadır. Bunlar Kabarceti ve Başköy vadileridir. Bu üç vadi de bu bölgenin arıcılık merkezidir. Taşımalı arıcılığın yapılması nedeniyle bal üreticileri bir vadiden diğerine kovan nakledebilmektedir. Hepsinde arıcılık yapılmasına karşın, bu üç vadi tamamen birbirinden ayrı yerlerde bulunmaktadır (1). Bu vadiler büyük Murgul vadisini ya da Murgul havzasını oluşturmaktadır. Murgul Kaymakamlığı’nın verdiği bilgiye göre, 500’ün üzerinde farklı bitki türünü barındıran Kokoleti Vadisi’nde, 28 profesyonel arıcı tarafından yılda 2 ton dolayında kestane ve çiçek balı üretimi gerçekleştirilmektedir. Altmış yılı aşkın bir süredir babadan miras kalan geleneği sürdüren 28 arıcı, 5 kilometrekarelik bir alanda yüzlerce kovanda organik kestane ve çiçek balı üretmektedir (5).
KAYNAKÇA:
1. ^ Kaynak kişi: Soner Özçelik.
2. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
3. ^ “კოკოლა”, Büyük Gürcüce-İngilizce Sözlük.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ “Kokolet Vadisi”, Murgul Kaymakamlığı.
TAO-KLARCETİ 