VELİ KALESİ (Gürcüce: ველისციხე; translit.: “velistsih’e), tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde yer alan eski bir kaledir. Tao-Klarceti bir parçası olan Artaani bölgesinde, Veli köyünde bulunan kale, günümüzde Ardahan iline bağlı Hanak ilçesindeki Sevimli köyü sınırları içindedir. Kalenin Gürcüce Velistsihe adı, Gürcücede “düzlük” anlamına Veli köyünden gelir. Veli köyünün adının Sevimli olarak değiştirilmesinden sonra kaleye Sevimli Kalesi de denmiştir.
KONUMU
Veli Kalesi, köyün merkezinin 600 metre güneybatısında, Kura Nehri vadisinde, ırmağın sol kıyısında bir tepede yer alır. Kalenin üzerinde bulunduğu tepe yarım ada şeklindedir ve Kura Nehri tepenin üç tarafını dolanarak akar. Bu durum kaleyi daha korunaklı hale getirmiştir. Büyükçe bir kale (170 × 150 m) olan Veli Kalesi’nin eski çağlarda var olan bir kentin kalesi olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Bu kentten geriye megalit yapı kalıntıları ve duvar parçaları kalmıştır. Ortaçağda aynı yerde yeni bir kale inşa edilmiş ve eski kalenin taşlarını yeni kalede kullanmışlardır.[1]
TARİHÇE
Veli Kalesi, Mgeltsihe ile Kacistsihe’yle birlikte ortaçağda Samtshe-Saatabago ülkesinde önemli bir işleve sahipti. Kale 1578’de, Samtshe-Saatabago devletini yenilgiye uğratan Osmanlıların eline geçti.[2] Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan kaleyi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Ancak Osmanlı döneminde bir işlevi kalmadığı için kale belli oranda tahrip olmuştu. Rusya yönetimi altındayken Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Veli Kalesi ile Rabat’taki Kacistsihe’yi kıyaslamış ve Veli Kalesi’nin bu kaleden daha büyük olduğunu yazmıştır.[3] Bugün büyük oranda yıkık olan kale muhtemelen daha geç dönende tahrip olmuştur.
KİLİSELER
Veli Kalesi’nde üç adet kilise bulunuyordu. Bunlardan 954 yılında inşa edilmiş olan kilise tek nefli bir yapıdır ve günümüze sadece yıkıntıları kalmıştır. Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin sözünü ettiği yazıta göre kilise Vaftizci Yahya adanmıştır. İkinci kilise de tek nefli. Kalenin altında, Kura Nehrinin sağ kıyısında yer alır. Yıkıntıları kalmış kiliseye bitişik bir yapı daha olduğu bilinmektedir. Kalenin üçüncü kilisesi kalenin doğusunda, surların dışında bulunmaktadır. Tek nefli geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Kilisenin duvar resimlerine sahip olduğu bu kalıntılardan anlaşılmaktadır.[4]
Kaynakça:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 371.
2. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. Cilt, s. 531.
3. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 3 Ekim 1917, sayı. 216.
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 193.
TAO-KLARCETİ 