Othta Eklesia

OTHTA EKLESİA (Gürcüce: ოთხთაეკლესია; translit.: “oth’ta ek’lesia”), tarihsel Klarceti bölgesinde Gürcü Ortodoks manastırı. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastır bugün Türkiye sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale köyünde yer alır. Othta Eklesia Manastırı Tekkale Manastırı, Dört Kilise Manastırı olarak da bilinir.

TARİHÇE
Gürcüce Othta Eklesia’nın birebir çevirisiyle Dörtkilise Manastırı olarak da bilinen manastır, ana kilise, dört ya da beş küçük kilise, yemekhane, ilahiyat okulu, gömü mekânı (küçük kilisenin alt katında), keşişler manastırından (iki kilise ile başka yapılar) oluşur. Othta Eklesia Manastırı yazılı kaynaklarda “büyük lavra” (büyük manastır) olarak geçer. Araştırmacıların görüşlerine göre manastır 960’larda kurulmuştur. Manastırın rastlanmadık bu adı, İncil sahibi dört Havari (“othta” / dört) adına inşa edilen dört kiliseyle açıklanabilir. Manastırın bir tür şubesi, keşişler için “Yukarı Manastır” adında bir manastır daha olduğu bilinmektedir. Othta Eklesi’yı koruma işini yakınlardaki Kavkasidzeler Kalesi yerine getiriyordu.^[1]

MİMARİSİ
Manastırın ana kilisesi, köyün 7 km kuzeybatısında yer alır. Ana kilise tetrakonkhos bir bazilika olmakla birlikte, Gürcistan’daki Bolnisi ve Urbnisi gibi daha eski Gürcü kiliselerinden farklı bir plana sahiptir. Üç nefli bir yapı olan Othta Kilisesi’nin orta nefi yanlardaki neflerden oldukça ayrıksıdır. Beşik tonozla örtülü olan ortadaki nef daha geniş ve yüksek, yanlarındaki kefler ise birbirine eşit ölçülere sahiptir. Kilisenin cephesinde simetrik olarak düzenlenmiş yuvarlak kemerli dikdörtgen formlu pencereler bulunmaktadır. Orta nefin güney kanadı başta olmak üzere yapının tüm çatısı zarar görmüştür. Yapıda duvar resimlerinin bir bölümü günümüze ulaşmıştır. Cephede kabartma olarak yapılan süslemeler, geçme şeklindeki çeşitli geometrik ve bitkisel motiflerden oluşur.^[2-3]

YUKARI MANASTIR
1990 yılında Othta Eklesia Manastırı’nın 1,2 kilometre batısında, vadinin yukarısında, yüksek tepelerde, daha önce bilinmeyen iki kilisenin daha varlığı keşfedildi. Bu yapıların keşişler için kurulmuş ayrı bir manastır, Othta Eklesia Manastırı’nın bir tür şubesi olduğu tahmin edilmektedir. Yukarı manastırın ana kilisesi, 984 yılında inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Günümüze ulaşmış olan kilisenin duvar resimlerinin bir kısmı kalmış, ama kilisenin ön cephesindeki süslemeler tahrip edilmiştir. Kilisenin içindeki freski yazılar parça parça günümüze ulaşmıştır. Kilisenin alt katı gömüt katıdır. Yukarı manastırın daha küçük olan ikinci kilisesi, ilk kilisenin 70 metre kuzeyinde yer alır. 10. yüzyılda yapılmış bu tek nefli yapıdan geriye yıkıntılar kalmıştır. Bu kilisenin alt katının da gömüt mekânı olduğu anlaşılmaktadır.^[4]

“1031 tarihli bir Gürcü elyazmasındaki veri ile Gürcü Kralı David dönemine tarihlendirilen, ama Gürcüce özgün adı bilinmeyen, bölge halkının Dört Kilise adını verdiği, Yukarı Tao’da Tekkale Çayı’nın sağ kıyısında, bir tepe üzerinde yer alan manastır, belirlenen kilisede, Kral David Kuropalat tarafından, 978–1001 yıllarında değişiklik yaptırtılmış, orta nef yaklaşık dört metre, yan nefler ise ikişer metre yükseltilmiştir. Onarımlar sırasında tuğla kullanıldığı belirlenir. Halk arasındaki manastıra zarar verenin dayanılmaz acılar çekeceği söylencesi sayesinde olsa gerek, Hıristiyan cemaat bölgeden ayrıldıktan sonra bir daha kullanılmayan manastır kilisesi, depremlere, son yıllardaki su baskınları ve toprak kaymalarına karşın gene de iyi durumda korunabilmiştir.
Üç nefli bazilikal plan tipindeki kilisede (dıştan 28.40×18.50 metre), daha geniş ve yüksek tutulmuş orta neften, yan neflere haç planlı dört çift payeden yükselen yuvarlak kemerli açıklıklardan geçilir. Orta nef doğudan yarım daire planlı bir apsise, yan nefler ise iki katlı pastoforium odalarına açılır, bu düzenleme dıştan düz bir duvarla sınırlanır. Sonradan, orta nefin batısına içten bir galeri, dıştan dikdörtgen planlı bir mekân eklenmiştir. Doğudaki yan mekânların üst katlarına da, galeriye de özgün çıkışlar bilinmez.
Cepheler, üç yönden birer giriş, toplam elli dört pencere ile dışa açılmış, ayrıca doğu ve batı cepheler merkeze doğru giderek yükselen yedi, kuzey ve güney nef cepheleri onar, orta nefin yan neflerin çatıları üstünde kalan kuzey-güney duvarları onüçer, eş yükseklikte yuvarlak kör kemerle hareketlendirilmiştir. Kilisenin dış duvarlarında düzgün kesme taş, iç duvarlarında ise dönüşümlü taş ve tuğla kullanılmıştır. Pencere kemerlerinde, bitkisel ve geometrik süslemeler, doğu cephede haç motifi kullanılmış, 1036 yılında da apsis duvar resimleriyle bezenmiştir.” Gürcü Sanatının Ortaçağı (Mine Kadiroğlu-Bülent İşler), 2010, Ankara, s. 54-57.

Kaynakça:
1. ^Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 35.
2. ^ “Tekkale Manastırı – Artvin” Erişim: 28 Ağustos 2019
3. ^Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 89.
4. ^Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 93.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır (28 Ağustos 2019).