Şatberdi Manastırı

ŞATBERDİ MANASTIRI (Gürcüce: შატბერდი; okunuşu: “şat’berdi”), tarihsel Klarceti bölgesinde 9. yüzyılda inşa edilmiş Gürcü Ortodoks manastırıdır.

TARİHÇE
Bugün Türkiye sınırları içinde yer alan manastır Artvin ilindeki Boselta (bugün Okumuşlar) köyünde Rahip Grigol Hantsteli’nin öncülüğünde 820-830’larda kuruldu. Eskiden Şatberdi ile Longothevi köyündeki Ahaldaba Manastırı‘nın aynı manastır olduğu sanılıyordu. Şatberdi Manastırı’nın kurulmasına Klarceti prensi I. Bagrat Kurapalati destek verdi. Manastır “büyük lavra” olarak adlandırılıyordu. İona Zoisdze, Mikael Modrekili, Giorgi Mtatsmindeli gibi ünlü din adamları bu manastırda hizmet etmiştir. “Şatberdi Koleksiyonu” adlı elyazması burada meydana getirildi. Adişi İncili (897), Cruçi İncili (936) ve Parhali İncili (973), bu manastırda kopyalanmıştır (1).

MİMARİ ÖZELLİĞİ
Şatberdi Manastırı, kilise, yemekhane ve diğer yapılardan oluşur. Meryem Ana’ya atfedilmiş olan manastırın ana kilisesi, kubbeli bir yapıdır. Bu kilisenden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Doğuu, güney ve kuzeydeki duvar kalıntılarından kilisenin ebatlarının dıştan yaklaşık 27×18 metre olduğu saptanır. Duvar tekniğinden de kilisenin 9. yüzyılın ilk yarısında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Yarım daire planlı apsis ve iki yan mekân doğudan düz bir duvarla sınırlandırılmıştır. Batı haç kolu diğerlerinden yaklaşık iki kat daha derindir. Kilisenin kuzeyine sonraki bir yapım döneminde bir mekânın eklendiği fark edilmektedir (2:68).

Manastırın hemen yanında yer alan Şatberdi Kalesi‘nin işlevlerinden birinin manastırın korunması olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca kalenin de bir kilisesi bulunuyordu ve bu yapı da tamamen yıkılmıştır (3:44).

“Tao-Klardjeti’de, ilk kez belgelendirdiğimiz Boselt Kale’nin güneyinde, çevre halkın “Şarbet” ya da “Şarbiyet Şehri” adını verdikleri yerde 1995 yılı yüzey araştırmaları sırasında o zamana kadar bilinmeyen bir manastıra ait kilise, yemekhane, şapel ve iki ayrı yerde birer yapı kalıntısı, “Şagora” denilen yakındaki bir tepe üzerinde de bir şapel belgelendirilmiş, çalışma ve araştırmalar sonunda bu yapı topluluğunun farklı yerlerde aranan Şatberdi Manastırı olabileceği görüşümüz kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. 
Grigol Handzta’nın Yaşamı adlı elyazmasında, Kuropalat I. Aşot’un Rahip Grigol Handzta’ya tarım yapabilmesi için Şatberdi’de sulak ve verimli topraklar bağışladığı, böylece rahibin ikinci bir manastırı da burada kurduğu yazılıdır. Adişi, Jrili ve Parhal İncilleri’nin Şatberdi Manastırı elyazmaları merkezinde kopya edildikleri akla getirilince, dokuzuncu yüzyıl başında kurulan manastırın aynı yüzyılın sonlarına doğru bir kültür ve sanat merkezine dönüştüğü belgelenmiş olur. Onbir, oniki ve onüçüncü yüzyıllarda Şatberdi Manastırı’nda kopyalandıkları ya da yazıldıkları belirlenen elyazmalarından yola çıkılarak da manastırın en az ondördüncü yüzyıla kadar işlevini sürdürdüğü belirlenir.” Gürcü Sanatının Ortaçağı (Mine Kadiroğlu – Bülent İşler), 2010,  s. 67-68.

Kaynakça:
1. ^  “Şatberdi mi yoksa Yeni Rabat mı ” (Gürcüce).
2. ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, Ankara, 2010.
3. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.