Hantsta Manastırı

HANTSTA MANASTIRI ya da HANDZTA MANASTIRI (Gürcüce: ხანცთა ya da ხანძთა; translit.: “h’andzta” ya da “h’antsta”), Klarceti bölgesinde orta çağdan kalma Gürcü Ortodoks manastırıdır. Günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Porta (bugün Pırnallı) köyündedir. Gürcü din adamı Grigol Hantsteli tarafından inşa edilmiştir. Bulunduğu köyün eski ve yeni adından dolayı Porta Manastırı ya da Pırnallı Manastırı olarak da bilinir. Ana kilise, iki küçük kilise, çan kulesi, yemekhane, sarnıç, hücreler ve başka yapılardan oluşmaktadır.^[1] Manastır, bölgenin Osmanlıların eline geçmesinden sonra, 16. yüzyılın sonunda terk edilmiştir.

TARİHÇE
Hantsta Manastırı’nı 780’lerde Grigol Hantsteli tarafından kuruldu. Hantsteli önce ahşap bir kilise ve hücreler kurdu. Daha sonra yemekhane için büyük bir salon inşa edildi. 9. yüzyılın başında, yerel bir zengin olan Gabriel Dapançuli’nin maddi katkılarıyla Grigol Hantsteli taştan bir kilise yaptı. Hantsta Manastırı’nın, bugün manastırın asıl yapısı olan, sıradan üçüncü kilisesi ise, 10. yüzyılın ilk yarısında , prensler prensi Aşot Kuhi ile prensler prensi Büyük Gurgen zamanında, mimar Amona tarafından inşa edildi.^[2]

Niko Mar’ın yayımladığı Giorgi Merçule’nin Yaşamı‘ndaki yazılışın etkisiyle manastırın adı Handzta olarak yerleşti. Oysa hagiografinin kendisinde, birkaç istisna dışında baştan sona kadar, hatta başlıklarda bile manastırın adı Hantsta olarak geçer.^[3]

ANA KİLİSE
Kilisenin dıştan uzunluğu 10.20 metre, genişliği doğuda 10.30 metre, batıda 6.85 metredir. Yüksekliği yaklaşık 10 metre olan ve bir destek duvarı üzerine oturan kilisenin alt bölümü, güneyde pencereler ve batıda giriş için açıklıklar bırakılarak bir mekân gibi kullanılmak üzere düzenlenmiştir. Kilise, dıştan üç nefli bir bazilikayı andırır. Yapı içte geniş, apsisli ve tonoz örtülü bir mekân ile güneyindeki, eş kenar olmayan, doğuya doğru giderek genişleyen dikdörtgen planlı ikinci bir mekândan oluşur. Ana mekân beşik tonozla örtülüdür. Kilisenin dış duvarları kabaca yontulmuş taşlardan örülmüştür. Duvar payelerinde ve örtüde düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Kilisenin iç duvarları ise yer yer sıvanmıştır.^[4]

“Tao-Klardjeti’de, Okçular Deresi sağ kıyısındaki Porta yerleşimine yakın bir tepenin yamacına kurulu, sur duvarları, kilise, yemekhane, keşiş odaları, dört şapel, işlevi belirlenemeyen yapı kalıntıları ve bir çan kulesinden oluşan manastır topluluğu, son araştırmalarla Grigol Handzta’nın Yaşamı elyazmasında geçen, rahibin ilk kurduğu Handzta Manastırı olarak tanımlanır. Yayınlardan, Aziz Giorgi’ye adanan ilk manastır kilisesinin ahşap olduğu, dokuzuncu yüzyılın başlarında Kral I. Aşot ve feodal bey Gabriel Dapançuli’nin maddi desteğiyle taştan yeni bir kilise yaptırıldığı, Aşot Kuhi döneminde başlanan, Eristav IV. Gurgen döneminde sürdürülen çalışmalarla manastırın yeni yapılarla genişletildiği, Tao-Klardjeti Kralı I. Bagrat’ın kiliseyi yeniden düzenleyerek ek yapılar yaptırttığı öğrenilir. Çan kulesi, yazıtı ile onüçüncü yüzyıla tarihlendirilir.
Doğuda yaklaşık altı metre yüksekliğindeki bir destek duvarı üzerine, yamacın eğimi düzleştirilerek yapılan ve birkaç yapım evresi geçiren manastır kilisesinin son şekli (dıştan yaklaşık 18.00×12.00 metre) kubbenin duvarlara oturduğu kapalı haç plan tipidir. Yaklaşık eş boyutlu üç haç kolundan doğudaki, yarım daire planlı bir apsise açılır. Kuzey-güney haç kollarından geçilen dikdörtgen iki yan mekânı doğudan apsis ile birlikte düz bir duvar sınırlar. Batı haç kolu, diğerlerinden iki kat daha derin ve üç nefli planlanmıştır, nefler birbirlerine bir çift kare planlı payeye oturan yuvarlak kemerlerle açılır, güney duvarda kilisenin tek giriş açıklığı, kuzeyde üçgen planlı, tonoz örtülü bir mekân yer alır.
Yapının duvarları dışta düzgün kesme ve kaba yontulmuş taşlarla örülmüştür. Batıda haç kolu, kuzeydeki yaklaşık üçgen planlı mekân dışındaki ek mekânlar ve güney nefin tonozu yıkıktır, 2007 yılında da kubbe çökmüştür.” 
Gürcü Sanatının Ortaçağı (Mine Kadiroğlu-Bülent İşler), 2010, Ankara, s. 80-84.

Kaynakça:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu  (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 45.
2. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 45.
3. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu  (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 45.
4. ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, s. 47-48.