ESBEKİ MANASTIRI (Gürcüce: ესბეკი), tarihsel Tao bölgesinde Tivasori köyünde Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bugün Artvin iline bağlı Yusufeli ilçesinde Darıca köyündedir. Günümüze kalıntıları ulaşmış olan manastır, ana kilise, bir ya da iki küçük kilise (şapel), sur ve başka yapılardan oluşuyordu.[1] Manastır adını Tivasori köyünün Esbeki mahallesinden almış ya da manastır bu mahalleye adını vermiştir.
Bugün Darıca köyünün Esbeki (Espek) mahallesinde bulunan manastır, Esbeki Kalesi‘nin batısında yer almaktadır. Etrafı surlarla çevrili olan manastırın günümüze ulaşan bir kitabesi bulunmamaktadır.
Ana kilisenin ait olduğu döneme bakarak manastırın 9-10. yüzyılda kurulduğu kabul edebilir.[2] Üç nefli bazilika planlı manastır kilisesinin örtü sistemi dışında kalan kısımları ayaktadır. Yapı yöredeki kiliseler içerisinde en fazla tahrip görenlerin başında gelir. Duvarlar büyük boyutlu, kaba yontulmuş taşlarla örülmüştür. Kilisenin güneyinde tek nefli, iki katlı mezarların da olduğu bir şapel bulunmaktadır. Şapel, doğu batı doğrultusunda beşik tonoz örtüye sahiptir. Doğu ve batı duvarlarında birer adet mazgal pencere açıklıkları yer almaktadır. Kuzeyde ve batıda farklı dönemlere ait sur duvarları, gözetleme kulesi, tek nefli şapel manastırın diğer yapılarıdır.
Manastır, mezar şapeli dışında oldukça harap bir şekilde bugüne ulaşmıştır.[3]
“Tao-Klardjeti’de, Oltu Çayı’nın Çoruh Nehri’ne kavuştuğu yerdeki Esbeki Köyü yakınında bir manastıra ait olması gereken, üç nefli bazilikal planlı bir kilise, biri iki katlı, tek nefli dört şapel, bir gözetleme kulesi ve suyollarına ait kalıntılar belgelendirilmiştir. Konumu, doğusundaki tepe üzerinde yer alan bir kale ile korunması ve mimari veriler, özellikle duvar tekniği, manastırın sekizinci yüzyıl sonuna doğru kurulmuş olabileceğini düşündürür. Yüzey araştırmaları sırasında, Gürcüce adı bilinmeyen kilisede ve yakınındaki kalede iki yapı dönemi saptanabilmiş, böylece manastırın oniki belki de onüçüncü yüzyıla kadar işlevini koruduğu anlaşılmıştır.
Günümüze kuzey bölümü ve örtü sistemi tümüyle yıkık durumda gelebilmiş kilisenin (dıştan 17.75×11.70 metre) de iki farklı yapım evresi geçirdiği, üçüncü bir dönemde de apsisin duvar resimleri ile bezendiği belgelenir. Plan uygulaması, orta nef-yan nef oranları, neflerin birbirlerine geniş ve alçak tutulmuş yuvarlak kemerlerle açılması, apsis ve iki yan mekânın doğudan düz bir duvarla sınırlanması Parethi Manastırı, Güney Kilisesi düzenlemesi ile yakın benzerlik gösterir. Güney ve batıdaki giriş ve dışa doğru daralan küçük pencere açıklıklarının dışında cepheler düzdür. Dışta büyük boyutlu kaba yontulmuş taşlarla düzensiz sıralar oluşturulmuş, içte daha ufak boyutlu taşlarla daha düzenli sıralar örülmüş ve ikinci yapım evresinde ya da onarımlar sırasında tuğla kullanılmıştır. Apsiste duvar resimlerine ait kalıntılar görülür.” Gürcü Sanatının Ortaçağı (Mine Kadiroğlu – Bülent İşler), 2010, s. 50-53.
Kaynakça:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 25.
2. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 25.
3. ^ “Esbeki Manastır Kompleksi“.
Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır (28 Temmuz 2019).
TAO-KLARCETİ 